Россияның муң-муң чурттакчылары социал керээ-биле бодунуң хууда ажыл-херээн ажыдып ап турар. Тывада база бо программа чон ара зында делгереңгей апарган. Ырак-узак кожууннарның бирээзи Мөңгүн-Тайганың чурттакчылары база социал керээ ёзугаар кожуунунуң чонунга ажыктыг, боттарының кылыксап чораан ажыл-херээн ажыдып турары өөрүнчүг.
Оларның бирээзи Алена Хертек:
— Бо чайын социал керээ-биле күрүне деткимчези алыр программага киришкеш, 350 муң рубльди алдым. Ажылдаар черимни септеп, дериг-херекселим аайлап алгаш, сентябрь 9-та херээжен улустуң арын-шырайын аштаар, чараштаар косметология кабинедин ажыттым. Бодум мергежилим менеджер, экономист-даа болза, 2019 чылда косметологияны сонуургааш, Кызылга аңгы өөренип алгаш, күзелдиг улусту бажыңга хүлээп турдум. Ам күрүне деткимчези-биле шак мындыг аңгы кабинеттиг, ажылдаарынга эптиг чугула дериг-херекселдиг-даа болдум. Чонумга эки чүүлдү кылыр дээш, эгелеп алган ажыл-агы йым чогуп эгелээнинге өөрүп, Чонга ажыктыг деткимче дээш четтиргеним илередир-дир мен.
Бистиң кожуунувус ыракузак болгаш, Кызыл чедип, шак мындыг ачы-дуза чедирилгезин алырынга чарыгдал хөй үнер. Ынчангаш куда-дой болгаш өске-даа байырлалдар баар дээн херээжен чонувус ка хоорайдан чиик өртекке арын-шырайын чараштап, арыглап берип турар бис.
Херээжен чон чүгле арын-шырайын эвес, а салааларында дыргактарын каастаарынга, визажиске чараш причёска кылдырарынга ынак. Ону кылыр эптиг чүүлдерни база четчелээн мен. Бир хүнде-ле 5, 6 кижи кээп турар. Оларга шайлап дыштанырынга эптиг булуңчугаш база бар. Ам ажылымче хүннүң-не өөрүшкү-биле кээп турар апардым – деп, бодунуң кылыксап чораан ажылын амна чогудуп алганынга ол өөрүп, чугаалады.
Ол чараштаныр кабинеттен ырак эвесте даараныр ателье база ажыттынган. Таңдалай Серен-Чимит боду дааранырынга сундулуг, шевер, бо-ла улус чагыы даараар турган. База-ла социал керээ-биле күрүне деткимчезин алгаш, бодунуң хууда дарааныр ательезин ажыдып алган.
Ол 2023 чылда Чонну ажылга хаара тудар төптен 350 муң рубльди алган. Ооң-биле даараныр машиналарны саткаш, чоннуң чагыгларын хүлээп алырынга эптиг өрээлди септеп кылгаш, орулгалыг ажылдап эгелээн. Ынчалдыр амыдыралга чугула херек чүүлдерни садып алырынга болгаш уруг-дарыын азыраарынга, өг-бүлезин хандырарынга четчир деп, ол чугаалаан.
Мугур-Аксы суурнуң ооң мурнунда аалчылар бажыңы турган оран-савазының бир талазында садыг-наймаа, ателье, чараштаныр өрээлге немей чурук тырттырар салон база ажыттынган. Ону Сай-Суу Саая бир чыл бурунгаар, 2023 чылдың ноябрь айда, социал керээ-биле 350 муң рубль күрүне деткимчезин алгаш, ажыдар аргалыг болган.
“Мындыг фотосалон ажыдып алырымга, суурнуң чону дыка өөрээн. Чүге дээрге документиге чурук тырттырар дээш, албан-биле хоорай кирип турбас, маңаа-ла кылдырып алыр. Бистиң кожуун Моол-биле кызыгаарлажып чыдар болгаш, чоннуң хөй кезии даштыкы күрүнелерже үнер паспорттарга чуруктарын кылдырып ап турарлар” – деп, ол дыңнатты.
Документиге чурук азы өг-бүлениң төөгүлүг чараш чуруун тырттырары, парлаары, хоолгалаарындан аңгыда, янзы-бүрү суй белектер парлап үндүртүп алырынга салоннуң ажыттынганы кожууннуң чонунга эптиг апарган.
Мугур-Аксының чонун база бир өөртүп турар чүүл – хеп чуур черниң ажыттынганы. Ону Чайзат Дамба ажыдып алган.
– Мээң кырган-авам база Ак-Довурак хоорайга хеп чуур черлиг турган. Ынчангаш өг-бүлениң ажыл-херээн уламчылаар күзелди боттандырары-биле, социал керээ чаргаш, күрүнеден 350 муң рубль деткимчени алгаш, чонга мындыг ажыктыг хууда хеп чуур черни ажыдып алыр аргалыг болдум. Бир чыл дургузунда ажылдааным түңнелинде, дериг-херексел садып алырынче чарыттынган 350 муң акшаның орну эглип келди – деп, ажылының багай эвес түңнелдерлиг болуп турарынга өөрүп чугаалаан.
Ниитизи-биле Мөңгүн-Тайга кожуунда социал керээни 37 кижи чарып алган: ажыл дилеп тывар угланыышкын-биле — 14, хууда сайгарлыкчы чоруун ажыдарынга — 6, хууда дуза[1]лал ажыл-агый чорударынга— 17 керээ чардынган. Социал керээлер төлевирлеринче 7 сая рубльди үндүрген.
К. МОНГУШ.
Самба НОРБУЖУКТУҢ тырттырган чуруктары.
«Шын» №94 2024 чылдың декабрь 7