Ниитилелге бодувусту алдынып, «эдилеп» чоруурувус, дыл-домаавыс, бот-боттарывыска хамаарылгавыс, моральдыг, этиктиг, эстетиктиг культуравыс көзүлдүр-ле аскай берген. Тыва сөстер курлавырын четче билбезинден орус, тыва сөстерни холуп, каржы сөстер-биле чугаалажыр, ниитизи-биле тыва дылывыс культуразы кудулаан.
Хоорай иштинге пассажирлер сөөртүр хөй-ниити транспортунга көпеек сунгаш, «ап алыр сен бе» дээрге, «Алыр сен бе, албас сен бе» деп дыңналыр бужурганган, чөңгээлээн уткалыг сөстер-дир. «Ап алыңарам» дээр болза, чымчак болгаш дорт, чараш дыңналыр ийик.
Автобус доктааптарга, даянгыыштыг кырган кижини базып каар дег, аныяктар мурнун былаажып кире халышкаш, хостуг олуттарны эжелей кааптар. Оларның соондан арай деп кирип кээрге, «Артынче эрте бер!» деп кондуктор кончуттуна аарак, доңгун чугааланыр. Олуруп чадап чыдырда-ла, автобус мөөр аът дег, ыңай болур. Ол-бо туттунуп, ужар чазып чорааш, бир-ле кижиге чөлендир, ооң хойнунга барып ужарыңга, ол шелгиленип, эки-бак сөглей кааптар. Хейде-ле, буруу миннириңге өйлежи бээр сен. Ынчап чадап чорда, телефон туткан аныяк уруг кулааң дужунга «Кым сен?» деп чыккыладыр алгыра кааптар.
Сөөлгү үеде аныяк кыстар таакпылаарын көөргеткен-даа ышкаш, салааларында сигарета кыстырып алган дүште-даа чок кудумчуда таакпылап бастырып чоруур апарган. Чанындан каржып эрткен азы чанында улусче таакпызының ыжын үрүп каап чоруур. Иштиниң дүвүн азы чаяазын көзүлдүрүп алган сыйбыңайнып, сыртаңайнып тургулаар. Ол дээрге культура эвес-тир. А харын-даа тыва херээжен кижиниң чараш, биче сеткилдиг аажы-чаңын куду көрген чорук-тур.
Кудумчуда асфальтыже «маш» кылдыр дүкпүрер азы сигарет артынчызын турган-на черинге октаптар азы кудумчуларда турар узун сандайларның ооргазынга боду олургаш, кижи олурар черинге буттарын салыр. Олурган черин долгандыр дүкпүрүп кааптар.
Чаш уруглуг иелер-даа, бичии уруглар-даа, улуг назылыглар-даа турда, олудун чайлап бербес. Базаарда азы хөй улус чыылган черде эр-кызы-даа, эзирик-элээри-даа билдинмес чалчыттынган, сөглеттинген кижилерни көөрге, чованчыг, чаржынчыг. Школачылар ышкаш, бөлүглежип алган олургулаар азы тургулаар ажылдаар күш-шыдал үезинде кижилер боор. Катчып алган пиво ижип каап турарлар. Бо бүгүнү ырак-чооктан келген аалчылар көрүп турар. Культуравыска хамаарышкан эскериглеримге номчукчулар база чөпшээрежип, боттарының бодалдарын бижип, сойгалаары күзенчиг.
Ким-оол САРЫГ-ДОҢГАК, ТР-ниң алдарлыг ажылдакчызы.
“Шын” №73 2024 чылдың сентябрь 25