Ажы-төлдүң айыыл чок чоруу дээш улуг кижилер харыысалгалыг болур. Каяа-даа чоруурга, айыыл-халап тургустунуп болур таварылгалар турар. Кышкы үеде чуңгулаашкын уругларның база бир ынак оюну дээрзин билир бис. Ылаңгыя ватрушка-биле дагдан чуңгулаарга, ол харга чылгыр болганындан, кончуг дүрген бадар. Оруунга таварышкан чүүлдерден чайлап шыдавайн баар таварылгалар бо-ла таваржыр.
ИХЯ эргелелиниң дыңнадып турары-биле алырга, эрткен дыштаныр хүннерде дагдан чуңгулап баткан түңнелинде, 3 озал-ондактыг таварылга болган. Түңнелинде, 5 кижи кемдээшкин алган. Оларның дөртү бичии уруглар. Бирээзи бажында аар кемдээшкинниг.
Февраль 10-да Каа-Хем суурнуң клиниктиг төп эмнелгезинче 2010, 2011, 2013 чылдарда төрүттүнген назы четпээн 3 уругну чедиргенин Сарыг-Сеп суурнуң дежурныйынга дыңнаткан. Олар мага-бодунда кемдээшкиннерни алганы илереттинген. 10 харлыг кыс уругнуң бажында билдинмес кемдээшкин бар болганы-биле санавиация алгаш, Кызыл хоорайда республика эмнелгезиниң нейрохирургия салбырынга чедирген. Ада-иезиниң чугаалап турары-биле алырга, олар бүдүн өг-бүлези-биле Сарыг-Сеп суурнуң чанында Увал деп черге дагдан ватрушкалар-биле чуңгулап тургаш, мага-бодунга кемдээшкиннерни алган.
Ол ышкаш Улуг-Хем кожууннуң дежурный кезээнге Улуг-Хемниң кожууннар аразының эмнелге төвүнче буду сынган 2009 чылда төрүттүнген назы четпээн кижи киргенин дыңнаткан. Ол школадан ырак эвесте дагдан чуңгулап тургаш, кемдээшкинни алган. Полиция ажылдакчыларының илереткени-биле, ооң өг-бүлези чедимчелиг байдалда болгаш профилактиктиг учётта турбайн турар.
Февраль 11-де Россияның ИХЯ-ның Улуг-Хемде кожууннар аразының салбырынга Шагаан-Арыгның эмнелге-зинче хөрек кезээнде кемдээшкин алган 1981 чылдың херээжен кижи киргенин дыңнаткан. Ол дагдан ватрушкалыг чуңгулап баткаш, турган машинаны эскербейн, артыкы дугуюнга үскен.
Тываның ИХЯ эргелели ада-иелерни болгаш улуг кижилерни ажы-төлүнге кичээнгейлиг болуп, оларның-биле озал-ондак болдурбазын база хайгаарал чок арттырбазын кыйгырган.
Республиканың 1 дугаар эмнелгезиниң травматология салбырынче бир айда-ла 8-тен 15 хар аразында 15–20 уруг кирип турарын травматолог-ортопед эмчи Айыжы Сат дыңнаткан: “Колдуунда холу, ооруу, кыры, дискээ сын-ган азы бертинген уруглар кирип турар. Кышкы үеде шак ындыг кемдээшкиннерниң чылдагааны – дагдан ватруш-ка-биле батканының түңнели. Ынчангаш ажы-төлдү үргүлчү, ылаңгыя дагдан чуңгулап бадып турар үеде, эки хай-гаараарын диледивис”.
Оон аңгыда, шак ындыг кемдээшкин соонда эмнээшкин үр болурун база эмчи сагындырган. Сөөк сынгаш, ту-ружундан шимчевээн болза, дораан гипсти салыр. Кажан сынгаш, сөөк өскээр шимчеп чоруй барган болза, ынчан кезиишкин кылгаш, эвинче киирер апаар. Берттинген таварылгада эмнелгеден дашкаар эмненип болур.
Амгы үеде травматология салбырында берттинген кижи-ле хөй. Оларның аразында 2 назы четпээн уруг база-ла дагдан ватрушкалыг чуңгулап баткан түңнелинде, ооруун сып алгаш, эмнелгеже кирген. Эмчилер кезиишкинни кылгаш, чогуур эмнээшкинни чорудуп турар.
7 харга чедир ажы-төлдү улуг улустуң хайгааралы чокка чааскаандырзын чуңгуладып болбас. Ватрушка-биле чүгле тускай белеткеп каан черлерге чуңгулаар. Чуңгулаар херекселди шилип тургаш, ону ажыглаар кижиниң на-зы-харын болгаш деңзизин өөренип көөрү чугула. Дагдан чуңгулап бадарда, бодунга болгаш долгандыр кижилерге айыыл тургуспазы-биле өрү-куду, кыдыгларынче бадып болур бе дээрзин көрүп алыр.
Назы четпээн ажы-төл-биле ватрушкалыг чуңгулаарда, эки, багай талаларын шуптузун деңзилеп, болгу дег айыыл-халапты болдурбазының дүрүмнерин сагып, агаарлаашкынга шыңгыызы-биле белеткенип алыр херек.
Чыжыргана СААЯ.
Чуруктарны интернет четкизинден алган.
“Шын” №12 2024 чылдың февраль 16