«Шын» 12+

Чуга дош

10 декабря 2024
2

Кижилер серемчилел чогу-биле дош кырлап, соок сугже ойлуп киргеш, чылдыӊ-на айыыл-халапка таваржып турар.

Билип алыӊар

Дус чок сугнуӊ дожунуӊ кылыны – 10 см, а дустуг сугнуӊ дожунуӊ кылыны 15 см болза, ону айыыл чок деп санаар.

Хем бажыныӊ, ооӊ адырларыныӊ, булукталып чыдар сугларныӊ, шапкын хемнерниӊ дожу быжыг эвес. Суг дүвүнге өзер үнүштерлиг хөлдерниӊ, эриинде арга-ыяштыг, шырыштарлыг хем-хөлдерниӊ дожу база бош болур.

Агаарныӊ температуразы үш хүн улаштыр 0 градус турда, дош бүдүү эрип чыдар, ооӊ 25 хуузу быжыг эвес апаар.

Доштуӊ быжыг азы быжыг эвезин ооӊ өӊүнден көрүп ап болур.

Быжыг дош — ак-көк өӊнүг. Чедир доӊмаан чуга дош ак өӊнүг болур. Доштуӊ кыры — куу, бүлүргей ак азы сарыгзымаар өӊнүг болза, ону кырлап болбас. Ындыг дошту кырлап, хем кежери идегел чок.

Дош ойлу берген болза:

Соок сугже кире бергеш, девидевеӊер, тыныжыӊарны таптыг өйлеп алыӊар.

Холуӊарны хере туткаш, доштуӊ кыдыындан туттунупкаш, будуӊарны агым аайы-биле сула салыптыӊар.

Оон хөрээңер-биле дош кырынче оожум үнгеш, баштай бир будуңарны, оон өске будуңарны дошче үндүр салырын шенеп көрүңер.

Бир эвес дош оюлбайн барза, эрик кыдыынче оожум соястап үнгеп чоруптуңар.

Аргалыг болза, келген чериңерниң уунче үңгеңер, ында дош быжыг болгаш, силерни ууптар боор.

Сугга дүшкен кижиге дузалаар дизе:

Узун ыяш, манза, узун баг херек. Моюн-ораарлар, курлар, чептерни тудуштур шарып ап болур.

Дош кырынга холдарын, буттарын хере салгаш, үңгээринге белеткенип алыр. Баарынга ыяшты, узун багны, чепти салып алгаш, ону чылдырбышаан, оожум үңгээр.

Сугда кижиден каш метр ырак черге доктаапкаш, узун чепти, багны, ыяшты азы курткаңарның бир ужун октап бериңер.

Ол кижи чептиң, багның, ыяштың азы хептиң ужундан туттунуп алырга, ону дош кырынче оожум үндүр тыртыңар. Ону бодуңарның чаныңарже сөөртүңер. Оон келген талаңарның уунче иелээн үңгеп чоруптуңар.

Сугга дүшкен кижини чылыг черже чедирер. Өл идик-хевин ужулгаш, спирт азы водка сиңирген чымчак пөс-биле ооң мага-бодун кызыдыр дүрбүңер, изиг шайдан ижиртиңер. Сугга дүшкен кижиге алкоголь ижиртип болбас, ындыг таварылгаларда кижи хенертен өлүп болур.

Камгалал албанының чаңгыс аай телефону 112.

«Шын» №94 2024 чылдың декабрь 7

ШЫН Редакция