Шаг-үе бергедээрге, улуска таптыг сөс-домак чедишпестээн хевирлиг, массалыг информация чепсектерниң кандыг-даа хевиринден эскерип олурарга, кижилерниң чугаа-сооду чүгле карганыгдан, бужар сөстерден бүткен болур, белден өрүлевес апарган. Тайылбырларны номчуп олурарга, чамдык үжүктерниң орнунга сылдысчыгаш азы кандыг-бир демдек-даа салып кагза, чогум ол бүгү карганыг, багай, бужар сөс дээрзи дөмей-ле билдинип келир.
Ылаңгыя федералдыг солун-сеткүүлдерден, телеканалдардан, социал четкилерден эскерерге ындыг. Мындыг илерээшкинниң чалгыы национал массалыг информация чепсектеринге шала орайтады чалгып келири чугаажок. Тывага хамаарыштыр алыр чүве болза, Москвада болуп турар болуушкуннарның чалгыы-чаңгызы үш хире ай болгаш чедип-ле кээр болгай. Мооң мурнунда ындыг турган, ам ук хуусаа оон-даа артык кызырылган. Ынчалзажок, ам безин чамдык тус черниң телеграм-каналдары, интернетте сайтылар федералдыг массалыг информация чепсектериниң үлегерин эдерип эгелээн. Оон улам чүү болурун амыдырал көргүзе бээр ыйнаан.
Ырак эвес үеде мындыг төөгүнү чурттап эрткен болгай бис, ооң херечилери бистиң аравыста ам-даа бар. Назы-хары дөгүй берген дээрден башка, олар эрткен шаг-үени хөлчок эки сактырлар. “Чоннуң дайзыннарынга” шамнатканнарның чурук-хөрүүнде караан дежип, “Бүтпес идегетке өлүм” дижип, хөйнүң үзел-бодалындан өске бодалдыг кижилерни чип каар чыгай бээр, оларның ат-сывын хүлге, чамга борап-ла эгелээр-дир бис. База катап эрткен чүс чылдың 30 чылдарының соок тыныжы хаарып келгензиг. “Төөгү катаптаар салымныг” дижири ол эвес бе?
Россияда чурттап турар чоннарның хөй нуруузунуң дылында майт-шорт чок. Сеткил-сагыжының байдалын олар бир янзы илередирлер. Ынчалза-даа сөөлгү үеде орус майт-шорт амыдыралывыстың бир адырылбас кезээ болуп, сеткил өйген бодалдарны үндүр “кузуп” алырының бир аргазы болу берген. Сактырга-ла, ооң соонда сеткил ажый берген ышкаш сагындырар. Кады чурттаан эжи, ажы-төлү бөгүнгүнүң дайын-чаазында киржип, хүн бүрүде өлүмнүң соок тыныжын ожаап чорда, бак сөглениринден, карганырындан өске арга артпас хире. Бир талазында оларның ындыг байдалын билип болбайн аан.
Тускай шериг операциязының эгезинде, ооң үезинде кадагааты чурттарже үнүп чоруй барган ат-алдарлыг кижилеривисти чүү деп-даа дорамчылап, карганып турар апарган-дыр. Ишти ирик, бот-хомудалдыг өжээти кижилер ынчап турар ирги бе дээрге, ол-бо кыдыгларындан эмеглежип херип кааптарлары кайы хөй. Дорзук-дарзыын, эмчигир, сыпыгырын, кырган-дижеңин безин сурай бээр. Үезинде чүнү-даа ыытташпайн, авыяастажып турган улустуң чүгле аскы калбаңнаар, эрни сүүререр чүве апарган.
Мындыг шаг чуду берге үеде кандыг-даа массалыг информация чепсектериниң бирги ээлчегде кол хүлээлгези болза, чуртту камгалажып турар шериг оолдарывыстың хей-аъдын, тура-соруун, сүлде-сүзүүн көдүрери, оларның-биле чоннуң чаңгыс эвин көргүзери, деткимче-дузазын кадары болур. Ону чүгле майт-шорттуң дузазы-биле илередир чүве болза, дайзыннардан дээредевес болганывыс ол болур.
Ада-чурттуң Улуг дайынының үезинде иштики айтырыглар иштикинии болуп артып, маадырлыг дайынчыларывыстың кулаанга четпейн баар турган. Ам ындыг эвес-тир – информастыг технологиялар ол хире хөгжээн. Кайда чүү болуп турарын бирден бирээ чокка бижип турар апарган. Ынчалза-даа оода-чадаарда хууда, өг иштиниң берге айтырыгларындан ындазында-ла төрээн кижилери дээш хары черде сагышсырап чоруур оолдарывысты куйлатсывысса чүл?
М. КУЛУН-ДАРЫЙ.