Бөгүнгү маадырым Чодураа Маны-Хая – найысылалдың «Пентагон» районунда “Аянныг” деп аттыг чараштаныр өргээде кыстарның карак кирбиин аян киирер мастер болуп, 2021 чылдан тура ажылдап турар. Дооскан эртеми – мал эмчизи: 3 чыл техникумга, 5 чыл Бурятияның көдээ ажыл-агый академиязынга өөренген. Лариса болгаш Валерий Маны-Хаяларның ортун уруу, кара чажындан тура Тес-Хем кожууннуң Хоолу-Бажы, Доора-Даг чоок-кавызынга чылдың дөрт эргилдезинде аай-дедир көжүп, хову-шөлге хостуг ырын ырлап, даглар кырлап, хемнер кежип өзүп келген. Ооң мергежил шилип алырынга аалынга кээп турар мал эмчилериниң ажылын хайгаарап көрүп турганы салдарлыг болган.
Эртеминиң аайы-биле Тес-Хем кожуунга 8 ай ажылдаан, уруглуг кижиге үр үеде малчын аалдар кезип ажылдаары арай берге болганын Чодураа чугаалап турар. Аныяк кижи чаңгыс черге олурар эвес дээш, Кызыл хоорайга “Кари” садыынга администраторлап ажылдап кирип алган. Аңаа садып алыкчыларның карактарының кирбиктериниң чараш апарганын эскерип турган. Чодураа бичии
зинде сайзанактап ойнап тургаш, дуңмаларын малгаш-биле, бодунуң кирбиктерин, эриннерин өңнүг карандаштар-биле будуп ойнаар турган. Ол ышкаш дуңмаларының чажын өрүүр, чаъш болгаш арын-шырай каастаарынга алызындан сонуургалдыг турганын сактып чугаалады.
Чаъш, дыргак азы карак кирбии каастаар мергежилдерни сонуургап эгелээн. Чаъш таарып азы дыргак каастап ажылдаарынга материал чарыгдалдары хөй үнер, ылаңгыя чаъш таарары дыка нарын дээрзин сайгарып көргеш, карак кирбиин каастаар мергежилди шилип алган.
Карак кирбии каастаар мергежилге чаңгыс чер-чуртуу Алдын-Сай Кыргыстың Hollywood школазынга өөренип алган.
— Нарын ажыл кылыксаар мен. Карак кирбиин каастаары дыка нарын болгаш бичии быйыргын-даа бол, ону өөренип алган мен. Баштайгы моделимниң карааның кирбиин 6 шак дургузунда каастаан мен.
Чодураа Маны-Хаяның бодалы-биле алырга, кижи бүрүзү бодунуң ишти-хөңнүн билип, күзелиниң аайы-биле мергежилин шилип алыры кол. Ол ышкаш ажыл кижиге өөрүшкүнү болгаш акшаны сөңнээр ужурлуг. Ол ышкаш аныяк кижи каш-даа ажылга четтигип ажылдаары чугула.
Аныяк уругларга арга-сүмезин дилээримге, Чодураа мынчаар харыылады:
— Чуртталгада белен чүүл чок. Сургуул чуртталгада хлеб безин садып алыр акша чок таварылгалар бо-ла тургулаар болгай. 11-ги класс доозуп турар дуңмаларымны карак кирбии каастаар мергежилге өөредип каан мен. Олар мен ышкаш түревезин дээш, кызып деткип турар мен. Олар аваларының база угбаларының карактарының кирбиин чараштап берип турар. Келир үеде чараштаныр бизнес ам-даа сайзыраар. Аныяк уруглар күрүне ажылынга ажылдавышаан, кыдыындан черле орулгалыг болур болза эки.
Чодурааның каастаныр өргээзинде шаңнал-мактал бижиктерин болгаш кубоктарны хана долдур делгеп каан болду. Чаа мергежил өөренип алган соонда, 6 ай эрткенде, 2021 чылда Сочиге карак кирбии каастаар делегей чергелиг маргылдаага киржип чорупкан. Аңаа дегейниң чурттарындан 300 ажыг мастерлер киришкен. Шупту чарыгдалдарны киржикчи боду харыылаар. Карак кирбиктериниң L, 4-6D, 3D деп 3 аңгы номинацияның дадывырын болгаш чагыгны киирип, өске черге модельдер тып, элээн хөй чарыгдалды үндүрүп киришкен түңнелинде, 3 кубокту холунга алган. L номинациязынга – 1 дугаар, 4-6D – 1 дугаар чер, 3D – 3 дугаар черлерге шылгараан.
– Улуг хемчеглерге киржирге девиденчиг болду. Арга-дуржулгам бедидип, шаңнал алырын бодаваан мен. Ада-иемниң деткимчези идиглиг болган. Улай-улай мээң адым адап, кубоктар тутсуп туруп бээрге, өөрүнчүг чорду – деп, маргылдаага киришкенин карактарының оду кыптыгып, хүлүмзүрүп чугаалады.
Мээң маадырымның эң-не солун чүүлү – тыва хүрештиң бердинген мөгейикчизи. Чодураа бичиизинден тура тыва хүреш үспейн көөр. Оолдуг болуксаар, содак-шудактыг оглу стадионнуң шөлүнге девип турарын күзээр турган. Ооң күзели бүткен, оглу ам 9 харлыг. Күчүтен мөге Эрес Кара-Салдың “Алдар” спортчу клувунда тыва хүреш секциязынче барып турар.
– Мөгениң майыы кадырык дээр болгай. Оглум төрүттүнүп кээрге, Чаан мөге Сайын-Белек Тюлюш даайымның майыын туттуруп турдум. Ооң ачазы биле мээң авам кады төрээннер ажы-төлү. Даайымга-ла даянып алгаш, хүрештиң мөгейикчизи апарган мен. Оглум Шеден тыва хүреш секциязы барып эгелээш, тывалап чугааланыр апарган. Бичиизинде Улан-Удэге уруглар сады барып турган болгаш, чүгле орустаар турган – деп, Чодураа чугаалады.
Чодураа Наадым, Шагаа, май 1 болгаш Май 9 хүрештерин үспейн көөр, хүндүлүг мөгелерниң ат-сывын, аргаларын, моол мөгелерниң аттарын дээш хүрешке хамаарышкан чүүл бүрүзүн эки билир болду.
– Оглум май 18-те төрүттүнген. Май 1-ниң, оон Май 9-туң хүрештерин иштим улуг хиреде төндүр көргеш, ол хүн кежээ дүрген дуза чедирер эмчи чалааш, эмнелгеге чыдып алган мен – деп, Чодураа каттырып чугаалады.
Ооң кырган-ачазы хүрежир чораан база төрел аймаанда эр хиндиктиг улус шупту хүрежир. Каяа-даа хүреш болурга, оглун киириштирер чаңчылдыг. Кыштың соогу, чайның изии дивейн, спорт клувунче чурум ёзугаар чедирип турар. Тыва эр кижи бүрүзү хүрешти сонуургап, хүрежип чоруур болза эки деп, Чодураа санап турар. Оглунуң адын Шеден кылдыр Геше Лобсанг Тхуптен башкы айызап берген. Очулдурарга, мерген угаанныг, ат-алдарлыг, арыг сеткилдиг дээн уткалыг ат.
Чодурааның өөнүң ээзи Азиат Лапча база мал эмчизи эртемниг. Амгы үеде хуу охрана черинде дүрген хөделир бөлүкте ажылдап турар. Олар өг-бүле туткаш, 12 чыл болган. Өг-бүле кижилер бот-боттарынга ынак болуп, хүндүлежип, деткижип чорууру кол дээрзин Чодураа демдеглеп турар. Ава кижи ажы-төлүнге арга-сүмезин берип, оруун айтып берип чорууру чугула. Өг-бүлениң оглу Шеден Кызылдың 9 дугаар гимназиязының 3-кү клазынче шилчээн, тыва хүрештен аңгыда, дзюдону база сонуургап турар. Күзүн секцияже барып эгелээр сорулгалыг.
Чодураа хостуг үеде шошкуур, бойдусче агаарлаар, черлер кезииринге ынак. Ол ышкаш чажындан даглар кырлап, ховулар, хемнер кежип өскен болгаш, чадаг кылаштаарынга ынак.
Ол удавас сентябрьда Дубайга делегей чергелиг карак кирбиин каастаар маргылдааның онлайн хевиринге киржир дээш, белеткенип турар.
Алиса ДОНГАК.
Чуруктарны маадырның хууда архивтен алган.