Эрткен чылын январь 8-те тыва маадыр оолдуң чүрээ сокпайн барган... Ооң адын Чаян Константинович Банчык дээр. Ол даг-адыгжы бригаданың 55115-ки шериг кезээниң ефрейтору болуп тускай шериг операциязынга киришкеш, дайынчы шериг албан-хүлээлгезин күүседип тургаш, маадырлыы-биле амы-тынындан чарылган. Ол чаа-ла 37 харлыг турган.
Хып дээн чалыы назынында чырык өртемчейден чарлып чоруткан маадыр 1986 чылдың октябрь 6-да Кызыл хоорайга республиканың кадык камгалалының болгаш социал албанның хоочуннары Оюмаа Оюн-ооловна биле Константин Сарыг-оолович Банчыктарның өг-бүлезинге төрүттүнген.
Чаянның дооскан школазы – Совет Эвилелиниң Маадыры Т.Б. Кечил-оолдуң адын эдилээн Кызылдың дугаары 3 школа. Ол база кичээнгейге илдигер чүүл. Эрткен үениң Маадырларының адын амгы үениң оолдары сыкпайн, төрээн чуртунуң адын бедик тудуп чорааш, тынын бергенин ук школаның сургуулдарынга, келир салгалдарга уттундурбас артып калыры билдингир.
Ук школаны 2002 чылда, ооң соонда, Кызылдың дугаары 4 профтех училищени 2005 чылда дооскаш, автомеханик деп мергежилди чедип алган. Улаштыр Красноярск хоорайның юридиктиг техникумун дооскаш, юрист мергежилди база чедип алган. Эртем-биле чүгленген аныяк оолдуң мурнунда база бир кол чада – эр кижи бүрүзүнүң амыдыралында хүлээлге- зи – шериг албанын эртер үе кээрге, Самара облазының Мирныйның 40278 дугаарлыг шериг кезээнге механик-чолаачылап эрттирген.
Оон келгеш, Чаян Россияның ИХЯ ТР-де “Охрана” федералдыг күрүнениң унитарлыг бүдүрүлгезинге бир чыл ажылдаан. 2009–2017 чылдарда ажыл-агыйын Россияның Шииткел күүседир федералдыг албанның Тыва Республикада эргелелинге улуг сержант чедир ажылдаан. Ол үеде Чаян РФ-тиң Чепсектиг Күштери-биле керээ чарып алгаш, 2018 чылдың эгезинден тура Сахалин облазының Горячие Ключи деп черде 71436 дугаарлыг шериг кезээнден эгелээн. Улаштыр Чөөн шериг округунуң 68-ки армейжи корпузунуң ВУС-101627А 49-ку үгер-боо артиллериязының дивизиязының даг-адыгжы (мото) взводунуң үгер-боо адыгжызы кылдыр профессионал шериг албанын күүседип кирипкен.
Кажан ТШО эгелей бергенде, Чаян Кызылдың Төп шериг округунуң 55115 шериг кезээниң ВУС-100915 даг-адыгжы салбырының адыгжызы болган дугайында керээни чаргаш, чорупкан. Төрээн чуртунга шынчы бердинген дайынчы, өске өөрү-биле тускай шериг операциязынга киржип чоруткаш, шыырак белеткелдиг, дидим чүректиг дээрзин көргүскен.
Ефрейтор Чаян Банчык 2022 чылдың декабрь 7-ден 28-ке чедир балыгланган эштерин камгалаарынга идепкейлиг киришкен. Айыыл кедеп-кедеп, хенертен халдап келгенде, шилилгени кижи боду кылыр. Чамдыкта сээң амы-тының өскениин камгалаптар үе база туруп келир. Шак ындыг шилилгени Чаян кылгаш, кады чораан эштериниң амы-тынын алгаш, боду, декабрь 28-те, Кременск районнуң Червонопоповка суурунуң чанынга дүшкүүрлүг тулчуушкунга аар балыгланган.
А.А. Вишневский аттыг Төп шериг госпитальдың эмчилери коргуш чок маадыр оолдуң амы-тыны дээш бүгү кылыр ужурлуг эмчи дузазын чедирип турда, каржы өлүм тыва оолдуң чуртталгазын алгаш барган...
2023 чылдың январь 8-тиң хүнү тыва оолдуң ада-иезинге, чоок улузунга карак чажы долган муңгаралдың каргыштыг хүнү болуп арткан. Даглыг Тывазының хостуг ушкан эзири болуп ол эки оранче, курбустугже ужугупкан...
Ынаар чүгле кижилерниң экизи чоруур дижир. Чаян Константинович Банчык кыска назынында кижилерге чүгле экини кылып чораан. Дайын шөлүнге – кымдан артык бүзүрелдиг эш, өг-бүлезинге, чараш кыстарынга – эң-не эргим эжи, энерелдиг ада, Тывазынга – чоннуң маадыр оглу, езулуг тыва эр!
Шынчы чоруу, бедик профессионал шынарлары болгаш кижизиг мөзү-бүдүжү дээш ефрейтор Чаян Константинович аңгы-аңгы чылдарда дараазында орден медальдар-биле шаңнадып чораан: «20 лет в службе безопасности ФСИН», «За отличие в службе», «Гвардия», «Долг и Честь», «За участие в Параде».
Тускай шериг операциязының үезинде маадырлыг чоруу дээш РФ-тиң Президентизиниң 99567 дугаарлыг чарлыы ёзугаар 2023 чылдың февраль 11-ниң хүнүнден ефрейтор Ч.К. Банчыкты “Эрес-дидим чорук дээш” деп орден-биле чок болган соонда шаңнаан.
2023 чылдың май 4-те ТР-ниң Дээди Хуралынга маадырның шаңналын ооң ада-иези болгаш чоок улузунга тывыскан.
Төрээн чурту дээш бажын салган маадыр оглунуң херээн авазы Оюмаа Оюн-ооловна Банчык бо хүннерде уламчылап чоруур. Ол “Ада-чурт камгалакчылары” фондунуң Тывада салбырында социал координаторлап ажылдап турар. Ол 25 чыл дургузунда кадык камгалал адырынга, социал албанга 8 чыл ажылдаан бедик дуржулгалыг специалист. Социал координатор кылдыр ажылдаар бетинде ол тускай өөредилгени эрткен.
“Оглум чок болган соонда шериг албанныгларга, оларның өг-бүлезинге дузалажыксаар мен. Ол дээрге, кажан берге байдалда келген кижиге дуза кадар, ооң сеткил-сагыжын оожуктурар, ол чааскаан эвес деп чүвени чугаалап, херек чагыг сөстер-биле деткиири-дир” – деп, маадырның авазы тайылбырлады.
Шериг албанныгның өг-бүлези дээрге бир тускай эвилел болур. Ындыг өг-бүлениң кежигүннери шупту шериг албанынга чагыртып чурттаарынга белен. Амыдыралының чечектери болган маадырның артып калган ийи кызын Чаянның ынак эжи, уругларының ынак авазы Алдынай Саганововна Банчык доруктуруп кижизиткен.
Чаян Банчык канчаар чурттап чораан, шак-ла ынчаар чоргаар болгаш коргуш чок маадырлыы-биле чок болган. Ооң дугайында чырык сактыышкын чүректерге балалбас кезээ мөңгеде артар!
К. МОНГУШ.
Чурукту болгаш медээни Ч.К. Банчыктың өг-бүле архивинден алган.
«Шын» №6 2024 чылдың январь 27