Дамдыладып суггарары

КӨДЭЭ АЖЫЛ-АГЫЙ: АЖЫКТЫГ ТЕХНОЛОГИЯЛАР
Барыын-Хемчик кожууннуң көдээ ажыл-агыйларында часкы хову ажылдарынга белеткелди бо чылдың апрель айда чугаалажып турда, тус черниң тараажылары суггарылга бугалары бар шөлдерге суггат чорударының аргаларын өскерттириниң айтырыын база көдүрүп турганнар.

Республакада улуг дээн суггарылга системаларының бирээзи Барлык суггарылга системазының сиген болгаш тараа шөлдерин хол-биле суггарарындан ойталааш, чаашкынналдырып суггарар аргаже шилчип, суггарылганың дериг-херекселин садып алырының аргазын дилеп тыварын саналдап турганнар. Суггатты хол-биле чорударга, суггат дең-дески эвес, хөй суг негеттинер. Бо чылдагаан уржуунда база Барлык суггарылга системазының суу Бижиктиг-Хаяда шөлдерге чедир акпайн баарын Барыын-Хемчик кожууннуң араттары чугаалап турдулар. Шөлдерже сугну аксып суггарары черниң хөрзүнүнүң шынарын баксырадыр дээрзи чер ажылы-биле таныш эвес кижилерге безин билдингир. Совет үеде Барлык суггарылга системазындан сугну тракторларның соонга кошкан насостар-биле чаашкынналдырып турган. Амгы үеде ол база эргижирээн технологияга хамааржыр.
А ногаа аймаа тарып өстүреринге, сиген болгаш тараа аймаа тарып өстүреринге деңнээрге, суг каш катап хөй херек, аңаа чарыгдалдар база эвээш эвес. Ынчалза-даа ногаажылар ногааны хол-биле суггарбайн, тускай дериг-херекселдерни ажыглап, чаашкынналдырып суггарып турарлар. Амгы үеде ногаа аймаан чаашкынналдырып суггарары безин ажыы эвээш технология апар чыдар.

Суггаттың камналгалыг технологияларын ажыглап турар ийи-чаңгыс фермерлер бистиң республикада бары өөрүнчүг. Оларның бирээзи Кызыл кожуунда Кара-Хаактың шөлдеринде ногаа аймаа тарып өстүрүп турар фермер Геннадий Ким. Буступ дүшкен “Кара-Хаак” совхозтуң Кара-Хаак суур чоогунда шөлдерин 1996 чылда хөлезилеп алгаш, аңаа ногаа аймаан тарып өстүрүп эгелээн.

Ногаа аймаан чаашкынналдырып суггарары бо фермерге ажыы эвээш технология апарган. Хоолай кудукту черже ханыладыр киир каккаш, күчүлүг моторну салгаш, ээлгир болгаш быжыг материалдан кылган суггарылга системазын шөйгеш, дамдыладып суггарар системаны бо фермер шөлдеринде ажыглап эгелээн. Дамдыладып суггарар системаны ажыглаарга, сугнуң камналгазы чаашкынналдырып суггарарындан 70 хуу четкенин, электри энергиязынга чарыгдалдар база оранчок эвээжээнин Геннадий Кимниң арга-дуржулгазы көргүскен.
Дамдыладып суггарары база чаа технология эвес, ону шагдан бээр ажыглап келген. А Тывада көдээ ажыл-агыйның амгы деңнелин алыр болза, дамдылап суггарары чаа технология болбайн канчаар. Ону ажыглаарынга фермерниң үндүрген чарыгдалдарының 75 хуузун субсидия хевиринге күрүне эгидип берген.

Ш. МОНГУШ.
Чуруктарны интернеттен алган.

“Шын” № 45 2024 чылдың июнь 19