«Дегбес боону» былаажып

Алды ай үезинде совхозтуң шээр малының кыргылдазын дооскалакта, ыдыктыг тайгавыс Чымчак-Ооргага малдың семиртилге үезинде чедип келген бис. Артыш дээш ол чоок-кавының оът-сигениниң үнгенин чүү дээр!

Чокпак кара пөш унунга чөлендир кылган чадырывыс чоогунда чудук кырлаан хөөрүк бисти уткуп сыйтыладыр эдип орарын көргеш, школачы үемде даш-биле дажап, тудуп чадап турганымны сактып турдум.

Каш-даа кижи кирип чыдыптар, үнер-кирер аксында одаа-даа бар, улуг, делгем, чаашкын дамдызы-даа дүшпес чадыр-ла болгай. Ол чадыр кымныы дээрзин чон билир. Даштын пөш хөлегезинге дөжек чаткаш, ам таптыг шөлээн номчуттунар-дыр дээш уруум Алдынайга «Чадырда костюм адаанда «Дегбес боону» бээр эккел кызым» — дидим. Бистиң-биле кады келген кырган-ачавыс: «Чоп!.. Сээң боо-моңгу чүктеп алганың-даа көрбедим, бо мынчаага чедир» — деп, бо-ла. Уруум ном тудуп алгаш, чоруп орда: «Бооң кайыл, кызым, ол канчап дегбес боо чүвел?»— деп, чиктии сүргей кайгап айтырар-даа. Мен ол дораан: «Ол боо ады-дыр» — дидим.

Уругларымның меңээ байыр чедирип, белекке бергени Лидия Иргиттиң «Дегбес боо» база Март-оол Ховалыгның «Идегел» деп солун утка-шынарлыг номнары болбазыкпе. Ол номнарны уругларым мээң-биле былаажып номчуурлар. Оол-даа, кыс-даа уруглар бөлдүнчүп алган, номну номчуп, каттыржып шаг-ла турарлар. Дыңнаарымга, «Кадайлар кичигелээр, колдук адаа часпас» дээш ол каттыржырлар. «Кижиниң ужазынга холу чедер» – дээш база каттыржырлар. «Езулуг айыылдыг кижи-дир-даа» – деп, каттыржып, шуугажып-ла турарлар.

Чогум мен «Дегбес боо» деп номну чаа алган болгаш номчуваан кижи-дир мен. Амгы сан чурагайлыг, депшилгелиг үеде улуг-даа, аныяк-чалыы-даа ажы-төлүвүс солун-сеткүүл, ном-дептер шоолуг номчувас апарган үеде Лидия Иргит чогаалчывыстың бижээн номун мынчаар былаажып турарывыс дээрге, бо чогаалчының чечен-мерген сөстериниң дээштии-дир. Чогаалчывыстың аныяк-өскенге ам-даа каттырынчыг, солун материалдарын уламчылап бижиирин база чогаадыкчы ажыл-ижинге чедиишкиннерни күзеп артывыс.

Маадыр-оол АРТАА.
Кызыл хоорай.

"Шын" №53, 2023 чылдың июль 19