Улусчу фронтунуң күүсекчи комитединиң регионалдыг салбырынга Тываның Чазааның деткимчези-биле организастаан “Шуптузун Тиилелгеже” деп акция-биле гуманитарлыг дуза чыылдазы чоруп турар. Ооң иштинче эм-таң, чылыг идик-хеп, чылыдар пушкалар болгаш чажыртынар херекселдер дээн ышкаш мурнуку одуругда тулчуп турар дайынчыларывыска, ылаңгыя кышкы үеде эргежок чугула чүүлдер кирип турар.
“Московскаяда диш эмчизи” клиниканың төлээлери бо удаада гуманитарлыг дуза чыылдазынга база каттышканнар. Ооң удуртукчузу Надежда Сарыглар дайынчыларга эргежок чугула эм-таң аймаан дамчыдып берген. Тайбың дээш тулчуп турар чаңгыс чер чурттугларывысты изиг күзели-биле деткип чедип келгенин ол демдеглээн: “Дайын шөлүнге үе-шаанда эмчи дузазын чедирери чугула рольду ойнаар болганда, оларга эм-таң аймаа херек болур ужурлуг. Бис бинтилерни, антисептиктерни, билинместедир болгаш эът изиин бадырар эмнерни эккелдивис”.
Ол ышкаш ук клиника тускай шериг операциязының киржикчилеринге болгаш оларның өг-бүлелеринге чиигелде киирер сорулганы салып турар. Надежда Сарыгларның чугаалап турары-биле алырга, ук шиитпир оларга кончуг чугула деткимче болур: “Бистиң камгалакчыларывыстың кадыкшылы болгаш чаагай чоруу бирги черде дээрзин билип турар бис. Ынчангаш бо берге үеде оларга диштерин-даа кылдырарынга таарымчалыг байдалды тургузуксап турар бис”.
Гуманитарлыг дузаны чаңгыс катап эвес, а Тиилелге келгиже доктаамал чорудары чугула. Волонтёрлар болгаш сагыш човангыр чон дуза дилээн кыйгыга катчып, эргежок чугула херекселдер-биле дузалажып турарлар. Шак мындыг акциялар чүгле чурттакчы чонну эвес, а шериглерге дуза чедириксээн албан черлерин база хаара тудуп турар.
“Бо дээрге бистиң дайынчы чаңгыс чер чурттугларывыска болгаш оларның өг-бүлелеринге чедирип турар дузавыстың бичии кезии-дир. Бо эгелээшкинивис өскелерни база сорук киирер дээрзинге идегеп тур бис” – деп, Надежда Сарыглар чугаалаан.
Ол ышкаш “Шуптузун Тиилелгеже” деп акция-биле дайынчыларга кышкы сооктардан камгаланыр чылыг идик-хепти база чыып турар. Гуманитарлыг дуза кылыр күзелдиг эмнелгелер болгаш өске-даа албан черлери-биле кады ажылдажылганы уламчылаар дээрзин Улусчу фронтунуң күүсекчи комитединиң удуртукчузу дыңнаткан.
Ынчангаш шак бо эгелээшкин чүгле эмнелге ажылдакчыларын эвес, хууда сайгарлыкчыларны, хөй-ниити албан черлериниң төлээлерин, бөдүүн чурттакчы чонну каттыштырып, берге үеде дайынчыларны деткиири, оларга дузалажыры чаңгыс ниити сорулга апарганын көргүзүп турар.
Ачы-дуза чыылдазынга “Деткимче” регионалдыг фонд база киришкен. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның даалгазы-биле фондунуң доктаамал боттандырып турар деткимчезиниң чугулазын ооң удуртукчузу Артыш Иргит демдеглээн. “Шуптузун Тиилелгеже” төлевилел-биле ук фонд дайынчыларже янзы-бүрү эргежок чугула чүүлдерни чорудуп, ылаңгыя чажыртынар четкилер кылырынга херек материалдарны волонтёрларже дамчыдып турар.
“Бо удаа бис чажыртынар четкилер кылырынга херек 5 муң метр спанбонд деп тускай материалды эккелдивис. Ол дайзынның караандан чаштынарынга ажыктыг. Улусчу фронтуга дамчыдып берген соовуста, кожууннарда волонтёрлар пунктуларынче тарадыр. Олар боттарының ээлчээнде ол материалдарны алгаш, чажыртынар четкилерни аргааш, дайынчыларже чорудар” – деп, Артыш Иргит чугаалаан.
Бо ажыл чүгле дайынчыларга дузалаар эвес, а чурттакчы чонну база каттыштырып турарын фондунуң удуртукчузу демдеглээн. Сагыш човангыр чурттакчы чон дайынчы чаңгыс чер чурттугларын деткиири чугула деп билгеш, ук ажылга идепкейлии-биле киржип турарлар. “Чажыртынар четкилер аргыыры бистиң чоннуң чаңгыс деминиң чаңгыс эп-сеткилиниң демдээ-дир. Ол кижи бүрүзүнге хөй-ниитиниң ажылынче үлүг-хуузун киирер арганы берип турар” – деп, ол немээн.
Артыш Иргиттиң чугаалап турары-биле алырга, фонд эргежок чугула чүүлдер чыып алыры-биле, янзы-бүрү организациялар болгаш бүдүрүлгелер-биле кады ажылдап турар. Ол дээрге чүгле спанбонд эвес, а фронтуга ажыктыг аъш-чем, эм-таң болгаш чылыг идик-хеп дээш-ле оон-даа өске чүүлдер база хамааржыр. Мындыг берге үеде ачы-дуза чыылдазынга дузалажыр дээш, волонтёрлар пунктуларын боттарының күзели-биле ажыдар кижилер хөйү-биле херек.
“Кижи бүрүзүнүң дамчыдып берип турары ачы-дузазы дээрге анаа-ла херекселдер чыылдазы эвес, а бистиң камгалакчыларывысты деткиир ёзулуг патриотчу акция-дыр. Олар мурнуку одуругда бистиң тайбың ак-көк дээривис дээш тулчуп турда, бис оларга дузалажып шыдаар бис деп чүүлдү билген турар ужурлуг бис” – деп, Артыш Иргит чаңгыс чер чурттугларын ачы-дуза чедирилгезинче кыйгырган. Ынчангаш бо ажыл чеже-даа берге болза, ону кылып турар кижи бүрүзүнүң сагыш-сеткилинге дээштиг болуру чөп. Мындыг демнежиишкин кончуг чугула дээрзин “Деткимче” фондузунуң ажылы көргүзүп турар.
Тываның Арыг-силиг болгаш эпидемиология төвүнүң улуг эмчизиниң хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Чойгана Биче-оол ТШО киржикчилеринге дузалажыр чугула базымны кылган. Ол коллективи-биле демнежип, дайынчыларга чылыг идик-хепти чыып эккеп берген. Ай санында олар аңгы-аңгы темаларга акцияларны боттарының коллективиниң иштинде эрттирип турарлар. Бо удаа олар чылыг уктар, соок эрттирбес тускай хептер, идик оъттары, бөрттер, салаалыг хол хаптары, иштики хептер дээш дайынчыларны сооктан камгалаар бүгү-ле херек чүүлдерни эккелген.
Дайынчыларны чылыг идик-хеп-биле хандырары дээрге-ле оларның айыыл чок болгаш менди-чаагай чоруурунга база бир чугула чылдагаан болур. “Ам агаар-бойдус сооп эгелээни-биле, камгалакчыларывыстың чылыг идик-хевинче сагыш салыры чугула. Ынчангаш сооктан камгаланыр бүгү-ле эргежок чугула чүүлдерни чыгдывыс”– деп, ол демдеглээн.
Чылыг идик-хеп дамчыдары дээрге анаа-ла акцияга киржири эвес, а регионнуң сагыш човангыр чурттакчы чонунуң болгаш өске-даа эмнелге черлериниң идепкейлии-биле деткип турар эгелээшкини-дир. Сагыш-сеткилден берген хеп бүрүзү дайынчыларга бичии-даа болза дузалаар дээрзинге идегеп турарлар. Шак мындыг акциялар Тиилелге келгиже доктаамал болуп турарынга идегеп, ылаңгыя кыжын мурнуку одуругда чаңгыс чер чурттугларывысче онза кичээнгейни угландырары чугула дээрзинге идегеп турар.
Шак мындыг хемчеглер хөй-ле кижилерни хаара тудуп турар. Кижи бүрүзү ТШО-да киржип турар чаңгыс чер чурттугларынга бичии-даа болза дузазын кадар дээш, акцияларны кылып, ачы-дуза чыылдазын чорудуп турар. Ооң-биле кады тус черниң албан черлери херек чүүлдерни эккеп бээрге, бөдүүн чон ону чыып, хаптап, хөй-ниитиниң ажылынга дузалажып турарлар.
“Дайынчы бүрүзүнге ажыктыг болур деткимчени кылыры – бистиң сорулгавыс” – деп, Чойгана Биче-оол түңнээн.
Красноярск хоорайда чурттап чоруур тываларның “Демнигде күштүг” деп волонтёрлар шимчээшкини база кыдыынга артпаан. Ооң удуртукчузу Айыраш Сумучу болгаш ооң коллегалары 20 ажыг чажыртынар четкини, 4 генераторну, чылдыр пушкаларны, портативтиг октагларны, 8 камгаланыр каъттангыны Улусчу фронтуга эккеп берген. Олар долу эвес мөөңнээшкин эгелээн үеден тура амдыгаа чедир демнежип чоруурлар. Мурнуку одуругда чоруп турар дайынчыларны деткиир дээш, чурттуң янзы-бүрү регионнарының демнежилгезин ол көргүзүп турар.
“Кижи бүрүзүнүң бичии-даа болза киирген үлүг-хуузу, чажыртынар четки азы генератор-даа болза, кончуг улуг ужур-дузалыг. Бистиң айыыл чок чоруувус дээш тулчуп турар дайынчыларывыс дээш харыысалганы билип тур бис” – деп, ол демнежилгениң чугулазын демдеглээн. Олар чүгле херек чүүлдер чыыр эвес, а дайынчыларга дузалажыр хемчеглерже чоннуң кичээнгейин хаара тудуп турарын чугаалаан.
Улусчу фронтунуң күүсекчи комитединиң регионалдыг салбырының удуртукчузу Саима Далчин бодунуң ээлчээнде волонтёрлар пунктуларын деткип, оларның сорулгаларын боттандырарынга улуг үлүг-хуузун киирип турар “Деткимче” фондузунуң ажылын үнелээн: “Спанбонд чокка волонтёрларның ажылы туруптар. Оолдардан чагыглар хөй, ынчангаш оларның дузазы канчаар-даа аажок чугула”. Ол ышкаш диш эмнелгезинге, эпидемиология төвүнге база Красноярскыда болгаш регионнуң өске-даа булуңнарында волонтёрларга, албан черлеринге, бүгү-ле сагыш човангыр чурттакчы чонга ол четтиргенин илереткен.
Гуманитарлыг дуза чыылдазы декабрь 16-га чедир уламчылаар дээрзин удуртукчу дыңнаткан. Чүък Донецк болгаш Курскуже углуг чоруур. Дузаны үе-шаанда дүрген чыггаш чорудары чугула дээрзин ол демдеглээн: “Техниктиг дериг-херекселден аңгыда, “Правобрежный” көдээ ажыл-агый рыногунда доңурган эътти база хүлээп турар. Чоруткан чүък бүрүзү улуг деткимчениң кезээ болур” – деп, Саима Далчин немээн.
Гуманитарлыг дуза чыылдазы Ленин кудумчузунда 5 дугаар бажыңда база күүсекчи комитеттиң регионалдыг салбырында чоруп турар. Хаптааш чедирер ажылдарга волонтёрларның дузазы доктаамал бар. Ол талазы-биле бүгү айтырыгларны дараазында телефон дугаарын дамчыштыр салып болур: 8(39422)2-10-50.
Гуманитарлыг дуза чыылдазы, волонтёрларның аңаа идепкейлиг киржилгези, сагыш човангыр чурттакчыларның деткимчези ниитилелдиң демниин, мурнуку одуругда оолдарга кезээде дузалаарынга беленин көргүзүп, хей-аъдывыстың бедиин, культуравыстың кадагалаттынып артып турарын бадыткап турар. Дуза бүрүзү бисти чоокшулаштырып, бергелерни ажып эртеринге дузалап, дайынчыларның хей-аъдын көдүрүп чоруур.
Чыжыргана СААЯ.
Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №47 2025 чылдың декабрь 4