Кижи биле дириг амытаннарның аразында харылзааның тыптып келген төөгүзүнден алгаш көөрге, азырал дириг амытаннар боттарының ээлерин айыыл-халаптан болгаш өлүм-чидимден камгалап чораан. Амгы үеде дөрт буттуг амытаннарның хөй-ле хевирлерин ниитилелге ажыктыг болзун дээш, албан черлеринде ажыглап турары анаа эвес.
Дииң – эң-не эки садчы. Сая-сая ыяштар дииңниң чажырып алгаш, тыппайн барган тоорук сайларындан үнүп турар.
Кымыскаяктар кажан-даа удувас. Олар хүнде ийи катап сес-сес минута дургузунда дыштанырлар. Кымыскаяктарның чемгерип, азырап турары кадын кымыскаяа хүнде 90 минута дыштаныр.
Дедир-даван чаңгыс дүн дургузунда узуну 300 метр чеде бээр орукту чер адаанга казыптар.
Аъттарның чүве сактып алыры кончуг эки. Олар каш чыл бурунгаар таварышкан херекселдерин, кижилерин, кылып турган чаңчылдарын сактырлар.
Бөрүлер чаңгыс чемненирде 20 кил эътти чиптер.
Ховаганнар чемни буттары-биле амзаарлар.
Аскыр-дегелер аажок дүрген өзүп көвүдээрлер. Чартык чыл дургузунда эптиг байдалга 2 аскыр-деге 1 сая чедир төрүптерлер.
Өшкүнүң сүдүнүң үзү инектиинге деңнээрге, 5 катап эвээш.
Күскелерниң сөөктери кижиниинден хөй: күскеде – 230, а кижиде – 206.
Кыс дагаа чылда 190 чуурга чедир төрүптер.
Бир эвес арзылаң биле ак адыг чокшур болза, ак адыг тиилеп каар.
Чаан бодунуң улуг кулактарын изигде сериидедир херексел кылдыр ажыглаар. Олар кулактарын силгипкеш, арыг агаарны немей эккеп ап турарлар.
Ирбиш – эң-не шураар амытан. Ол хары угда 12–14 метр чедир ырадыр шураптар. Ону чүгле кенгурунуң шураары-биле деңнеп болур.
Ак адыгның дүгү ак эвес, а өттүр көстүп турар. Олар хүн херелинге ак кылдыр көстүр. Оон аңгыда ооң дүгүнүң ортузу хос. Чылыг үеде ак адыгның дүктериниң аразынче суг үнүштериниң кире бергенинден чамдыкта оларның өңү ногаансымаар апаар. Даванының дүвү база дүк-биле шыптынган. Ооң ачызында ак адыглар дошка тайбас болгаш сооктан камгалалдыг болганындан доңмас. Узун дыргактары чемиш тудуп чииринге херектиг.
“Шын” №32 2025 чылдың август 21