Дирилген чурук(мистика)

(Төнчүзү. Эгези № № 84, 86, 88, 90, 92 "Шында").
Удур-дедир ок-чаашкын сыылаар. Российжи каш шериг кижиниң быжыг камгалалы дайзыннарны сезиктирипкен. Оларның чадаг шерииниң халдаашкыны көзүлдүр-ле суларап эгелээн.

Ол өйде дайзынның миномёттары катап-ла адып эгелээн. Снарядтар сыгыды. Ында-мында частыышкыннар. Чер-дээр бурулаар. Дүшкен довурак сидирээр. Кижи баш көдүрер хире эвес. Десантыжылар турган черлеринге-ле чыдыпканнар.

Шалык база иштинде чыткан. Хире-хире болгаш, бажын көдүрүп, дээрже көрүп, долгандыр байдалды хайгаарап турган. «Адарын кажан соксадыр миномёттар боор? Бистиң артиллерия чүге харыы чогул? Адыр, ам дораан долгаайн?» – деп, ол кайгап-харап чугааланган.
Шалыктың артынга снаряд чазылган. Тиң-иң! Ол алгырыпкаш, изиш дээн солагай дөңмээн тудупкаш, оң талазынче чуглу берген. Уё-ё! Ызыртыныпкан диштери офицерниң аар балыгланганын херечилеп турган.

Белобородов командиринге карак чивеш аразында бо келген. Елагин база күдүйүпкен маңнап олурган. Олар дораан-на балыг Шалыкты ажаап эгелээннер: дөңмээн хан доктаадыр шарыг-биле боой тыртып кааннар. Командири эштеринден:

– Балыг улуг-дур бе?

– Дөңмээңер артында улуг чымчак эътти бузунду чара шаап каан-дыр, командир – деп, Елагин шынын чугаалаан.

«Хак, ат болган-дыр! Балыгланып чүмүл аан? Ынаар чүгле хир киирбес, хир киирбес, арыг пөс болза аа?» – деп, Шалык боданган. Чагырган улузунуң мурнунга туттунар болза эки. Оларга дүвүрелин черле көргүзүп болбас деп база иштинде шиитпирлээн. Ынчалза-даа балыг дөңмек улам аарткан: капитан аксындан агаарны «Фу-фу» – деп үндүр үрбүшаан, «Шыдаш, Шалык, шыдаш!» – деп бодун алаактырарын бодап чыткан.

Ында-мында частыышкыннар уламчылавышаан. Ол үеде Елагин «Үжен бирже» рация-биле «Капитан балыглаткан, дуза херек!» деп дыңнаткан турган.

Шалык:
– Десантыжылар, дайзындан карак салбаңар! Түрүвүс көргүзээли! – деп алгырган.

– Эш, командир, силерни айыыл чок черже бо оолдарга аппартып кааптайн – деп, Елагин бо.

– Чок! Силерни мен бээр эккелген мен, силерниң-биле артар мен! – деп, Шалык хедер алгырган. – Солдаттарың харын көр, оларны камна! Ам немелде күш келир боор!

Миномёттар-биле боолаашкын соксаары билек, Шалыктың бөлүүнге немелде күш бо келген.

Украин чадаг шериг полк катап халдап эгелээн. Десантыжылар, барсчылар, ахматчылар удурланыкчыларынга шуурган дег харыы отту ажыткан.

Шалык балыы аарып турза-даа, кызып туттунуп, тулчуушкун шөлүн кагбайн турган. Харын-даа үезинде харыылап эгелээн артиллерияның одун рациязы-биле таарыштырып турган. Ынчалза-даа ол харык-шинек чок апар чыдарын эскерип эгелээн. Солагай дөңмээ кызыл чайт хан! Аарыырын чүү дээр!

Нацистерниң ээлчеглиг халдаашкыны шак ажыг уламчылааш, соксап каан. Дайзын суурже кирип шыдаваан. Тулчуушкун шөлүнде он-он дайзынның өлген мөчүлери, элээн каш куяк-техника өрттенип чыткан. Диброва российжи талада хевээр деп чүвени Шалык ам шала-була билип чыткан. Ооң суларгай карактары – дээрниң тиинде…
Шалык эртенги имиртиңде аараан будундан миннип келген. Уё-ё!
Шыдажып тургаш, долгандыр байдалды өөренип көрген. Бичежек өрээлде боду-биле үш кижи чыдар болган. Орнунуң чанында эм дамдыладыр херекселди тургузуп каан. Өрээлдиң чылыы аажок. Солагай буду көдүртүнмес: аарып турары-ла кедергей. Суксаары база аажок. Оода пак суг болза!

Шалык оруннуң оң талазында тумбочкаже көрген. Ооң кырында ижиптер чүве чок, чүгле чурук бар. Карак-ла бо! Чурук боорда, демги-ле үш совет солдат эжишкилернии! Шалыктың карактары дораан-на ачазында келген. «Чурук мында болганда, Стецюра база бо эмнелгеде чыдар болган-дыр. Ындыг болза, Кременнаяда-дыр мен» – деп, ол боданган. Капитанның сагыжы чиигеш дээн. «Миннип келген болганымда, черле чүгээр балыглыг болган-дыр мен. Солдаттарым канчалчыктар ирги? Өршээлдиг-ле боор» – деп боданган.
Имиреш дизе-ле, өрээлче ак-көк хөйлең-чүвүрлүг кижи кирип келген. «Эмчи сестразы боор» – деп бодап чыдырда, ол баштай-ла Шалыктың чанынга кылаштап келген. Ызырнып каап чыткан пациентини эскерип кааш, өөрээни илдең хүлүмзүрээн. Оон барык сымыраны аарак:

– Эртенгиниң мендизи-биле! Кандыг-дыр силер? Силерни көөрү меңээ өөрүнчүг-дүр.

– Экии, дуңмай, чүгээр хевирлиг мен. Чүгле солагай будум дыка аарып тур. Бо Кременнаяның эмнелгези бе?

– Ийе. Дүүн силерни медерел чок эккелдилер. Кескен эмчилер силерни шимчетпес дээн. Дөңмээңерде балыг чер улуг, ханы-дыр. Бир полковник акый орайга чедир чаныңарга олурду. Командириңер турган боор. Ол Луганскыдан шыырак кезер эмчилер дарый чалап эккээрге, олар харын силерни кезип эмнедилер.

Медсестра оон өске чыдар кижилер чанынга эмнер салып кааш, катап-ла Шалыкка келгеш:

– Кады чыдар кижилериңер хамааты улус-тур.

– Өске палаталарда менден өске шериг кижи бар бе?

– Чок, шериг кижи чүгле силер силер.
«Эки-дир. Оолдардан аар балыглаткан кижи чок болган-дыр» – деп, Шалык боданган.

– Полковник силерни ыяап-ла Москвада госпитальче чорудар мен дээр кижи чорду. Капитанны карак огу дег карактаар, эмнээр силер деп негелде тургускан. Шыңгыы-даа болза, сеткили чымчак кижи турган боор – деп, эмчи сестразы тын салбайн оожум чугааланган. – Полковник-биле Дуброва суурдан бир улгады берген акый силерге кээп турду. Боду база бо эмнелгеде дүүнден бээр чыдар кижи. Ол акый силерниң балыыңар аар деп билир. Ынчангаш эмчиден дилеп тургаш, бо чурукту чаныңарга салдырып кагды. Хуулгаазын күштүг чурук чүве дээр кижи чорду – дээш, уруг эктин кызып каан. Оон серт дээш: – Миннип келгениңерни бодаарга, шынап-ла, ындыг онза чурук эвеспе?

– Мен бодаарымга, силер хуулгаазын эмчилер-дир силер – деп, Шалык чугааны ойзуп каан.

– Силерниң балыг будуңарга билиндирбес эмден сыкыртып берейн. Оон башка, дыка берге боор. Чем чиксеп тур силер бе? Чок, баштай сугдан берейн – дээш, Шалыктың тумбочказының иштинден шил банкыда хайындырып каан сугну ужулгаш, стаканга куткаш, аңаа сунган. Суксаан кижи ону харамдыгып иже берген. Ол аразында сестра кыс ол-ла тумбочкадан чурук биле үзүндү саазын уштуп алгаш, Шалыкче сунган.

– Боларны силерге ыяап-ла көргүзер силер деп Диброва суурдан акый дилээн чүве.

Шалык алгаш көөрге, ооң карманындан чурук болган. Демги-ле Батори деп каразып турар кижизи (өөнүң ишти-биле) Шалыкче көрүп орган. «Чүге көргүзер силер деп турар кижи боор» – деп бодангаш, чуруктуң артын көрген. Ында «Так, це Віктор Баторі. Дізнаватися» деп бижик бар болган. Ону Шалыкка Стецюраның бижип каанында кандыг-даа чигзиниг чок.

– Часпаан-дыр мен.

– Чүү? Чүнү чугааладыңар? – деп, эмчи сестразы тодараттынган.

– Аа, чок, силерге эвес, бодумга, бодумга… – деп, Шалык миннинген.
Капитан үзүк саазынны номчаан. Ында: «Оглум Кременнаяга даарта кээр. Силерге ыяап-ла таныштырар мен» деп, бижикти ол-ла Стецюра арттырып каан болган.

«Солун-дур, бөгүн кээр ышкажыл. Келзин харын, ада-иезин көрдүм, ам оглун көөр-дүр мен. Мээң чажыдым чадавас. Эх, ачам бистиң-биле кады турган болза, оон-даа солун боор ийик! Че, ол-даа канчаар, Баторилер-ле кээргенчиг-дир. Олар оглу чок деп та дыңнааннар, та дыңнавааннар. Амыдыралдың кончуун аа, канчаар-даа өскерлир. Адалары эжишкилер, а оолдары – дайзыннар!» – деп, Шалык кезек үеде боданы каапкан. Оон баштай холунда саазынны, дараазында Баторилерниң чуруун тумбочка кырынга чыттыр салып каан.

– Мындыг улуг балыгның аарыынга кижи канчап шыдажырыл? Дыка-ла быжыг-дыр силер, капитан – деп, медсестра чугааланмышаан, Шалыктың ак шарыг дөңмээнче эм сыкыртып берген. – Будуңар удавас билинмейн баар. Ынчан силерге чиик апаар. Мен ам дораан чем чылдып эккеп берейн – деп, улаштырган. Оон тумбочка кырында үш солдаттың эрги чуруунче катап көргеш, өрээлден бодамчалыг үне берген. Шынап-даа болза, Шалыктың кандыг байдалдан оңгарлып келгенин ол эки билир болгай.

Өрээл ишти шору чырып келген. Шалык совет солдаттар чуруунче катап көрген. Хүлүмзүре аарак, кожа олурар үш эжишки аңаа экини күзээн чүве ышкаш көрүп органнар. «Чок, сен черле анаа эвес чурук-тур сен, анаа эвес…» – деп, боданы аарак, оң холу-биле ону суйбап каан.
Сестра үр-даа болбаанда чемин чылдып алган бо кирип келген. Шалыктың чанынга кээрге, ол удуй берген чыткан. Кыс чоорганны ооң хөрээнче аяар тыртып кааш, аъштыг-чемниг аяк-шынаан дедир-ле алгаш, өрээлден шимээн чок үне берген.

Шалык база катап эргим Серемаазын дүжеп эгелээн. Ол чүгүрүк аъдында ынак эжин ушкарыпкан, улустан чаштынып, диңмит-кызаңнаашкынныг булуттардан дезип, төрээн чериниң чиңгир ногаан аргаларынче челдирип бар чораан:

Өле-дайны эзертепкен,
Өлеңнигде шаап тур бис.
Суладавайн халдып чорааш,
Сувактыгга доктаар дээн бис – деп ырлап чоруп турар болган.
«Эх, экизин аар!»…

Юрий ДАРБАА.

“Шын” №94 2023 чылдың декабрь 9