Дирилген чурук

(мистика)

Улуг өрээлдиң чөөн булуңунда бедиди салып каан Бурган чуруун лаа бүлүргей чырыдып турган. Имиске ырак эвес диванда олурар Стецюраның чүгле дүрзүзү көстүр. Бажың ээзи кыдырааш арны хемчээлдиг чурук хоозун чодуп олурган. Ол шимчээрге-ле, хөлегези артында ханага узаш, чолдаш кыннып турган.

Шак ол өйде даштын ыт ээрген соонда, улаштыр улуй берген.

– У-уу-у-ууу!

– Тпүк, куурумчунуң, улуп чүзүл? – деп, Стецюра химиренген. Ол улуушкуннуң кайы таладан кээп турарын биликсээн чүве ышкаш, кулаан салып дыңнаалаар-даа. Аргада хат хаалап турарындан таптыг тодараттынмас. «Ынаар, суур адаанда, хевирлиг» деп бир боданган.
Кезек болгаш, булуңда лаага кылаштап келген. Оон холунда хоода чурукту чырыкче көрүндүр туткаш, кезек көргеш, хүлүмзүрээн.

– Эх, эзирлерни! Катап көржүп, ажы-төлүвүс таныштырган болзувусса – деп чугааланган. Ашак эр ынча дептери билек, лаа дылы бүлдеш дээн соонда, өрээл ишти шору чырыш дээн. Стецюраның кадайы Бурган мурнунга дис кырынга олура дүшкеш, оң талакы холунуң башкы үш салаазы-биле хаваанга, оон ийи эктинге, сөөлүнде иштинге үстүрүп тейлеп каан. Оон шаладан иттинип, шаг чок туруп ора:

– Багай үе келген-дир. Ажы-төлүвүс амдыызында чер-чуртче келбес болза эки. Аза-бук тавараан оран-дыр! – деп чугааланган.

– Аскың тырт, куруяк, улуг аас этпе! – деп, Стецюра ыыткыр химиренгеш, хоода чурукту диван чанында чавыс стол кырынга салып кааш: – Че, дүрген удуулу, дүн ортузу ажа берди. Ыт-куштуң ээргизиниң багайын. Рождествога чедир бажыңны дөмей-ле арыглап четтигиптер бис – деп чугааланган.

Ол өйде даштын, ынаар ыракта ыт катап улаан: «У-уу-у!».
Удуп чыдар бетинде суг пактап алыр дээш, Стецюра караңгы кухняже суйбанып кирген. Удатпаанда омааш-серээлиг сава шалаже чыжырады барып дүшкен соонда, «Согурарган, сойлук мени!» дээн алгы үнген. Оон кезек болганда, «Чалатпаан улус кээр дээн-дир» деп чугааланып, бо келген.

Ашак-кадай удуур өрээлинге чыдыпканнар. Дораан удуттунар чүве кайда боор – башка эки-багай бодалдар киргеш турар. Суурда орус шериглер бар-ла харын, ынчалза-даа украин шивишкиннер база удувайн турар болгай.

Ынчап аңдарлып-дүңдерлип чыдырда, улуг өрээлде лаа хенертен өже берген. Кайда-даа дүмбей караңгы – кижи кулаа көзүлбес. Шыпшыңы кончуг. Демги ыт бирде ээрип, бирде улуп турган. «Оода Рождество бетинде чырыкты өжүрбээн болзувусса» деп, Стецюра чугааланмышаан, орнундан туруп чыткан. Кадайы ону тургуспаан: так куспактаныпкан. Харын-даа ашаанче сыңныр, чоорганын көгей тырткылаар болган.

Бажың ээлери удаан-даа, удуваан-даа ышкаш чыдырда, эжикти кижи соктаан: ток-ток! «Ойт, кым апарды? Дүн чоруктуг чүү улус боор? Лёшка эвес ирги бе? Ол болза, дүне чүге келгени ол?» дээн айтырыглар Стецюраның бажынга шуужуп эрте берген. Дүвүренчии кончуг. Ашак чанында чыткан кадайын шенектээрге, оозу удур харыылап каан.
Эжикти катап соктаан!

Стецюра туруп олурда, кадайы оң холундан сегирип алган. Ол холун ушта тырткаш, караңгыда оваарымчалыг кылаштап чорааш, эжикке келген.

– Ында кымыл?

– Боттуң кижилери – деп таваар харыы дыңналган.
«Бир-тээ айтырыпкан соонда, ажыдар апаар» – деп, Стецюра коргуп боданган.

Дээкти ажыдыпкан шимээн үнери билек, эжик ажыттынган соонда, бир-ле кижиниң каңгырады барып ушкан даажы дыңналган. «Лёшка эвес, дайзыннар-дыр!» деп кадай бодай каапкаш, орундан тура-ла халаан!

Кирип келген улустуң бирээзи хаваанда фонарын кывыскаш, шалада чыткан ашакты холундан тургузу тырткаш, бажыңның улуг өрээлинче күштүг киир идипкен. Стецюра кадайының чанынга барып ушкан. Өөнүң ишти дискээниң кырында «Өршээңер, биске дегбеңер!» деп чалбарган орган.

Стецюраның ооргазы ажыыр, ында улуг сүвүрүк тыпты бергени илдең. Ашак кызып туруп кээрге, фонарьның чидиг чырыы катап-ла арынга келген. Оон чылчырыктаан карактарын дестирип бар чорда, солагай ээгизиниң аразынче бир-ле чүве-биле күштүг каккан. Кижиң алгырыпкаш, катап-ла пет барып ушкан. Дайзыннарның бирээзи чыткан кижиниң иштинче каш-даа катап тепкен. Ашак харлыга берген болгаш, дүрлү берген чуглуп чыткан.

– Оолдарым, өршээңер, өршээңер! – деп, кадай ыы-сыызын төге-ле берген.

Стецюра бут кырынга турар харык чок апарган. Арны-бажы хан-мычык!

– Орустарда амырап-ла тур силер бе, ыттар? – деп дайзыннарның бирээзи дыңзыды чугааланган.

– Чок, чо-ок, оглум! Бис, багай улус, бажыңывыстан безин үнмес-тир бис. Олар-даа бээр кирбейн турлар – деп, херээжен чанынган.

– Москальдарның суурда штабы бар бе?

– Билбес бис, оглум, шыны херек – көңгүс билбес бис. Оларның биске херээ чок. Бурган көрүп тур! Биске дегбейн көрүңер! Бистер Украинаның бөдүүн, кырган чурттакчылары-дыр бис.

– Мегелеве, шуваганчы! – деп алгы үнген соонда, кадайны бир кижи чыттыр часкапкан. Херээжен аар согугдан туруп чадап, шалага чуглуп чыдып берген. Чанында човууртап чыдар ашаа хейде кадайынче холун-даа сунар.

Фонарьлыг эр бажың иштин чырыдып көрүп эгелээн. Чырык булуңда Бурган чуруунга келгеш, турупкан. Солдат бодунуң дылынга химиренген соонда, иконаны дүжүр октапкан. Ол шалага барып дүжери билек, күштүг теверге, диван адаанда азыгга деггени дыңналган.

Чырык дөрде стол кырында ыяш хоода келген. Хаваанда фонарьлыг эр аңаа кылаштап келгеш, ында эрги фоточурукту топтап көре берген.
Бажың ээлери её-човуур чытпышааннар.

Фонарьлыг эр чурукту көрбүшаан. Ону дээрбедекчилерниң бирээзи – узун арган эр эскерип кааш, эжинге кылаштап келген. Чурукче шала-була көргеш, «Москальдар!» деп кыпсынчыг алгырыпкаш, эжиниң холунда хоону ушта хапкан. Ооң шили шалада чажырт-ла дээн.
Фонарь чырыы Стецюрада дагын келген. Ооң арнын чурук көрүп турган эр катап кичээнгейлиг көргеш, баарында чыткан сандайны тургуза тырткаш, олуруп алган. Ол бир-ле чүве сактып келген ышкаш, ыыт чок барган.

Эштери соодукчуну, шкафтар үжеп, тыпканын чип, чылыг хептер бөлүп, аай-дедир халчып-ла турганнар.

Оларның бирээзи хенертен шалада херээженни холундан сегирип алгаш, чанында өрээлче сөөртүп эгелээн. Стецюра кадайын сегирип алырын оралдашкан.

– Ne érintse meg! (Дегбе!) – деп, сандайда олурган эр хенертен килеңнеп алгырган.

Херээженниң салдына бергени дыңналган. Бак холдан адырылган кадай ашаандан так куспактангаш, «Өршээңер, өршээңер!» деп ыглааш олурупкан.

Стецюра чеже-даа берге болза, беш хире кижи-бүрүстүң эвээш дизе-ле ийизи венгрлер-дир деп чүвени бодунга илередип шыдапкан.
Дээрбечилерниң бирээзи ашак-кадайже автомадын арны бергени фонарь чырыынга көстү берген.

– Атпаңар! Дааш үндүрбеңер! Үнээлиңер! – деп, сандайда олурар эр орустап дунук алгырыпкаш, чөдүре берген. Ону дыңнаан өөрлери эжикте-ле барганнар. Олурган кижи шала кырында бузук хоода эрги чурукту чырыткаш, холунга ап алгаш, катап топтап көре бээр аразында:

– Miért bámulod a képet. Siess, menjünk! (Чүге чурукче көрүп туруп бердиң? Дүрген чоруулу!) – деп кадайже туралап турган эр хөректени аарак чугааланган.

Чурук көрүп турган солдат Стецюраның сири-кавы арнынче фонарь чырыын катап шашкаш, кезек көрүп турган. Сактырга ооң шырайындан бир-ле таныыр чүве дилеп турганзыг. Оон хенертен эжикче шиитпирлиг кылаштапкан.

Дүнеки «аалчылар» үнген соонда, бажың ишти шыпшың апарган. Кадай тургаш, ишкирнип ыглавышаан чыткан ашаанда-ла барган. Човууртап чыткан өл эът кижини кызып тургаш диванга олуртуп алган. Оон кылаштааш, шкафта сереңги хааржаан дораан тып алган. Оттуг-ыяштарны шап тургаш, черде чыткан чолдак лааны кыпсыпкан. Өрээл ишти бүлүргей чырып келген.

Кадай ыргак баштыг узун шала-чуур алгаш, диван адаанда Бурган чуруун чушкуп тургаш уштуп алган. Оон холунга туттунган кескинди пөзү-биле ону чодуп тургаш, «Сойлуктарның – сатанистерниң, оруу муңгаш болзун!» деп карганган.

Стецюраларның украин шериглерге килеңи ол шакта улам кыптыккан.
Ашак-кадай Бурган чуруун алгаш, үр-даа болбайн бажыңының караңгы подвалынче бот-бодундан туттунчуп тургаш, уё-човуур кире бергеннер.
Шынап-ла, өске мындыг кузум бөлүк бажыңга катап кирбес деп кым оларга магадылал бээрил?

(Уланчылыг).

Юрий ДАРБАА

“Шын” №84 2023 чылдың ноябрь 4