Парлалга конференциязы
Июль 1-де Чазак бажыңынга парлалга конференциязы болуп эрткен. Аңаа ТР-ниң Өөредилге болгаш эртем сайыдының хүлээлгезин күүседип турар Солаңгы Тамчай, ТР-ниң күш-ажыл болгаш социал политика сайыдының оралакчызы Чечена Дудуп, ТР-ниң кадык камгалал сайыдының оралакчызы Долаана Куулар, Росхереглелхайгааралдың ТР-де эргелелиниң эпидемиологтуг килдизиниң даргазы Аляна Дажикай, РФ-тиң Тыва Республика талазы-биле Пенсия фондузунуң удуртукчузу Светлана Кенден олар массалыг информация чепсектериниң төлээлери-биле ужурашкан.
«Байлак» уруглар лагеринге тургустунуп келген байдал дээш республика девискээринде стационар болгаш хүндүскү лагерьлерниң ажылын эпидбайдалдың экижип келиринге чедир соксатканын, ук лагерьге дыштанып турган уругларның бо хүнде ниити байдалын, аржаан болгаш хемнер, хөлдерже дыштанып болур, болбазының болгаш июль 1-ден эгелеп Пенсия фондузунуң ийи чаа хевирге төлевирлериниң дугайында чугаалашкан. Үстүнде адааным дөрт айтырыг парлалга конференциязының чугула айтырыглары ол болган.
Солаңгы Тамчай дараазында илеткелди кылган:
– Республикага 2021 чылдың чайгы дыштанылгазында 182 уруглар дыштаныр лагерьлерни организастаары көрдүнген турган. Оларның 20-зи стационар, а артканнары хүндүскү лагерьлер. Майда үзүк-соксаал чок чагганының түңнелинде, Каа-Хем кожуунда Бельбей лагери, Тожу кожуунда «Азас», Кызыл кожуунда «Юность» лагерьлери онза байдалдарны чарлааны-биле ук кожууннарда уруглар лагерьлерин ажытпаан. Июнь 1-ден эгелеп 165 ажыг хүндүскү лагерьлер республикага ажыттынарга, 7521 уруг хаара туттунган. Оларның 16-зы ТР-ниң Күш-ажыл яамызының социал төптериниң базазында, а артканнары өөредилге черлеринге ажыттынган. Хүндүскү лагерьлерниң 1 дугаар сезону доозулган. 140 ажыг хүндүскү лагерьге 6000 ажыг уруг дыштанган.
Июнь ортан үезинде 17 стационар лагерьлерниң 1 дугаар сезону ажыттынган. 1 дугаар сезонга ниитизи-биле 1200 ажыг уругну дыштандырары планда көрдүнген турган. Лагерьлер ажыттынар бетинде белеткел ажылдарын чогуур деңнелге эрттирген. Лагерьге ажылдаар дээн эмчилерни, вожатыйларны, башкыларны доозазын Росхереглелхайгааралдың негелделеринге дүүштүр өөредиглер чоруттунган. Лагерь бүрүзү 1 дугаар сезонну ажыдар чөпшээрелди алгаш, уругларны дыштандырып, ажылын эгелей берген турган.
Июнь 24-те «Байлак» лагеринге бир өөреникчи оолдуң COVID-19 халдавырлыг аарыгдан аарааны илерээнин барымдаалааш, ук лагерьге карантинни чарлаан. Июнь айның 24-25 хүннеринде республикада 79 хүндүскү лагерьлер 2 дугаар сезонун эгелей берген турган.
Республиканың девискээринде хүнден хүнче аарыг улустуң саны көвүдеп эгелээн. Бир хонукта 70-ден 80 чедир аарыг улусту тодарадып турар. Ынчангаш оперативтиг штабтың хуралынга хүндүскү-даа, стационар-даа лагерьлерниң ажылын эпидбайдалдың экижииринге чедир соксадыр деп шиитпирни ТР-ниң Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар В. Ховалыг хүлээп алган. Ынчангаш июль 1-2 хүннеринде стационар лагерьлерден уругларны чандырган.
Ада-иелерниң путевка саткан акша-көпеен дедир эгидериниң дугайында ажылдарны чорудуп турар. Чүге дээрге стационар лагерьлерниң 1 дугаар сезону доозулбаан турган. Уругларга путевка саткан акшаларын сезоннуң белеткел ажылдары болгаш аъш-чем садып, чарыгдалче үне берген-даа болза, ада-иелерге путевка өртээн дедир эгидер. Путевка өртээниң кешбэгин алган ада-иелерге хамаарыштыр база ажылдарны чорудуп, акша-көпеекке хамаарышкан айтырыглар кичээнгейде чоруп турар. Бир эвес ада-ие кешбэк программазы-биле путевканың чартык өртээн дедир эгидип алган болза, путевка садып алган черинге баргаш, билдириишкин бижиптерге, саң-хөө ажылдакчылары артканын аайлаптар. Бо неделяда организастыг айтырыгларны шиитпирлептеривиске, келир неделядан эгелээш, ада-иелер акшаларын дедир эгидип ап эгелей бээр. Билдириишкинге путевканы кожуп каар. Бир дугаар сезонга дыштанып турган уругларның путевкалары лагерьлерниң начальниктеринде бар. Үш дугаар сезонга хамаарыштыр айтырыг ам-даа шиитпирлеттинмээн, ажык хевээр артар.
Бистиң регион эпидбайдал талазы-биле нарын регион апарган. Карантин чарлаарының кырында чоруп турар. Ынчангаш өөредилге черлери лагерь организастаар кандыг-даа эргевис чок. Уруглар өг-бүлезинге ада-иезиниң хайгааралынга турар ужурлуг.
Аляна Дажикай:
– Апрель 16-дан эгелээш ковид аарыы база катап өзүп эгелээн. Ынчангаш Росхереглелхайгааралдың киирген саналы-биле республикага кызыгаарлаашкын ажылдарын чорудуп турган. Июнь 24-те «Байлак» лагеринге 74 бичии уруглар, 9 ажылдакчылар коронавирустан аарый берген. Чүге бо лагерьге уруглар калбаа-биле аарый бергенил дээрге, ук лагерьниң эмчилериниң болгаш удуртукчуларның, башкыларының, вожатыйларының буруузу-биле аарыг хенертен нептерей берген. COVID-19 вирустуг уруг дыштанып чедип келген болган. 10-нуң хүнүнде лагерь ажыттынган болза, 11-ниң хүнүнде уруглар эмчиге хомудалдарлыг чедип турган. 12 хонук иштинде Росхереглелхайгаарал черинче дамчытпааннар. Ынчангаш аарыг уруглар саны көвүдээн. Бир эвес дораан хемчээн апкан турган болза байдал өске болуп болур турган. Дораан дамчытпааны дээш буруудап турар, а Росхереглелхайгааралдың өске негелделерин шуптузун шыңгыы сагып турганнар.
Вакцина салдырып-даа алган улус аарып турар деп чон аразында чугаа чоруп турар. Вакцинаны 2 катап салдырары эргежок чугула. 1 дугаар вакцина салдырган соонда, 21 хонук эрткенде 2 дугаарын салдыргаш, 21 хонук эртер ужурлуг. Ынчан долузу-биле вакцина салдырган, вирустан камгалалдыг деп санаар. Ынчангаш чангыс катап салдырып алырга-ла, COVID-19-тан вакциналыг деп санап болбас. Ийи катап салган соонда, вакциналыг деп санаар.
Республикада коронавирустуң британ штаммы бүрүткеттинген. Оон аңгыда, өске «ӨСКЕ» штамм база илерээн. Ооң амдыызында ады безин адаттынмаан. А индий штамм амдыызында бүрүткеттинмээн. Вирустуң ол бүгү хевирлерин Иркутск хоорайның медицина университеди тодарадып берип турар. Ол университет-биле кады ажылдажылганы чорудуп турар бис. Бо хүнде аарыг улус саны хүнден хүнче көвүдеп, байдал нарыыдап орар. 3 дугаар госпитальды ажыдыпкан. Социал дистанцияны сагып, холду чуп, антисептиктен ажыглап, маскадан кедип, хөй улус чыылган черлер барбайн чоруп турар болза, коронавирустан аарывайн барып болур. Антисептиктерни чаңгыс савага куткаш, кижи бүрүзү туткаш, чаштынып турар. Ол база шын эвес, кижи бүрүзү тускай савалыг антисептиктиг болур азы холу-биле тутпайн ажыглаар санитайзерлерни организацияларга салырын сүмелеп тур бис.
«Орленок» чайгы дыштанылга лагеринде байдалга хамаарыштыр шын эвес чугаалар чон аразында чоруп турар.
Уругларныӊ-даа, ажылдакчыларныӊ-даа шупту анализтеринде Covid-19 бадыткаттынмаан. Бир материалды Гигиена болгаш эпидемиология төвүнүӊ вирусология лабораториязынга хынаарга, түӊнели база бадыткаттынмаан.
Долаана Куулар:
– «Байлакка» дыштанып турган уругларның аразынга коронавирус аарыы нептерээн деп шупту билир бис. Үе-шаанда чогуур хемчеглерни чоруткан түңнелинде, байдал оожургап турар. Ынчалза-даа карантин үези ам-даа төнмээн. Аарыгның халдаанындан эгелээш, эскет чок чоруур үези 14 хонук болуп турар. Ынчангаш 14 хонукту манап алыры эргежок чугула. Ол үе иштинде чаш ажы-төл аарый берип болур. Ынчангаш эмчилерниң хайгааралынга турар ужурлуг. Ада-иелерниң дүвүрелин билип тур бис. Эң кол чүве – ажы-төлдүң кадыкшылы. Ынчангаш 14 хонук карантинни манап алырын аажок күзээр кижи-дир мен.
Республиканың чонун сентябрьга чедир вакцина салдырып алырынче кыйгырып тур бис. Чүге дээрге күзүн соой бээрге, ковидтен аңгыда, өске-даа грипп-думаа аарыглары көвүдээр. Ынчангаш сооктар келбээнде вакцинаны салдырып алганы дээре. Грипп-думаа аарыглары ковид-биле катчы бээрге, ковидти берге байдалга аарып эртер апаар. Бир дугаар вакцинаны сентябрьга чедир эвес, а 2 дугаарын сентябрьга чедир долузу-биле эртип алырынче кыйгырып тур бис. Вакцинадан аарыг халдавас. Эъди изип, бажы аарып дээн ышкаш кижи бүрүзүнүң хоочураан аарыынга бичии дээр.
Аарый берген уругларныӊ санын көвүдетпези-биле, өске регионнарда база стационарлыг лагерьлерни хаап турар. Чижээ, Красноярск, Краснодар крайларныӊ, Ленинград областыӊ болгаш өске-даа регионнарны ап көөр болза, чайгы дыштанылга лагерьлерин хаарыныӊ дугайында шиитпирни эрге-чагырга хүлээп ап турар.
Светлана Кенден:
– Июль 1-ден эгелээш, Пенсия фондузу ийи чаа хевирниң төлевиринче билдириишкиннерни хүлээп эгелей берген. Ол болза 12 неделя хуусаазы четпээнде эмчи хайгааралынга туруп алган иштиг херээжен улуска база долу эвес 8-тен 16 харга чедир ажы-төлдүг өг-бүлелерге пособиелер.
Ук төлевирлерни өг-бүлениң орулгазын база ниити чедимчелиг байдалын тодараткаш, тыпсыр. Өг-бүлениң бир кижиге хамаарыштыр орулгазы Тывада амыдыраарының адаккы деңнелиниң хемчээлинден ашпас ужурлуг. Ол дээрге 11494 рубль. Оон аңгыда, өг-бүлениң хууда эт-хөреңгизин база барымдаалаар.
Төлевирлерниң хемчээли чурттап турар регионда тургустунган чаш уругнуң база ажылдап турар кижиниң амыдыраарының кудуку деңнелиниң 50 хуузу болур. Тывада ажы-төлдүң амыдыраарының кудуку деңнели – 12213 рубль, күш-ажыл кылып шыдаар кижилерниң амыдыраарының кудуку деңнели 11856 рубль. Ынчап кээрге, Тывада долу эвес амыдыралының байдалы чегей өг-бүлелерге төлевирниң хемчээли бир уругга 6105,5 рубль, а иштиг херээжен улуска – 5928 рубль. Чугула айтып каар чүүл – айның каштың-даа хүнүнде билдириишкинни киирерге төлевирни бүдүн ай кылдыр тыпсыр.
Билдириишкиннерни күрүнениң ачы-дуза порталы (Госуслуги) таварыштыр азы баш бурунгаар бижидип алгаш, Пенсия фондузунуң клиентилер-биле ажылдаар килдистеринге киирип болур.
Нарын эпидемиологутуг байдалды барымдаалап хамаатыларны билдириишкинни күрүнениң ачы-дуза порталы (Госуслуги) таварыштыр электроннуг хевирге киирерин кыйгырдывыс. Кожуун төвүнче чедер аргазы чок хамаатылар билдириишкинни чурттап турар черинде тус-чер чагыргалары таварыштыр киирип болур. Ажылдап турар улус бодунуң ажыл берикчизин таварыштыр билдириишкин киирер аргазы база бар.
Чечена Дудуп:
– «Байлак» лагеринге турган уругларны эртен, кежээ эмчилер хайгаарап турар. Ажы-төл тодуг-догаа. «Сайзырал» социал төптүң психолог башкылары база уруглар-биле ажылдап эгелээн. Дыка хөй ада-иелер хол үжүү-биле уругларын бажыңнарынче алыксап турар. Ынчалза-даа бисте Росхереглелхайгааралдың 14 хонук дургузунда карантинни сагыыр деп бижии бар болганда, ону хажытпас ужурлуг бис. «Вайбер» социал четкиде бөлүктү ажыткан бис. Карантинде болгаш эмнелгеде чыдар уругларның ада-иелери ол бөлүкте бар. Дүвүредип турар айтырыгларны аңаа база бижип болур. Уругларны чуруттунар, бижиттинеринге, ойнаарынга херектиг чүүлдер-биле хандырган.
3-тен 7 харга чедир бичии уругларның пособие алырының дугайында төлевилелди кысказы-биле чугаалаптайн. Бо хүннерде кожууннарда байдал чүгээртеп эгелээн-даа болза, дөмей-ле удур ажылдар чоруттунуп турар. Кирип турар билдириишкиннер хөй. Ол акшаларны январь 1-ден майга чедир беш айны санааш шилчидер. Бо хүннерде Кызыл хоорайның чурттакчы чонундан бо айда хары угда 6000 ажыг билдириишкин кирип келген. 1000 хире кижиниң акшазын шилчиткен. Немей ажылчын олуттарны киирген бис. Кызыл хоорайның мэриязындан – 2, Күш-ажыл болгаш социал политика яамызындан 3 ажылдакчыларны пособиелер документилери бүрүткеп турар специалистерге дузалажып бээри-биле немээн. Дараазында шиитпирлээр айтырыывыс болза, телефон таварыштыр айтырыгларга харыылаар волонтерлар азы студентилер дугайында дугуржулга чоруп турар. Ынчан чон телефон дамчыштыр айтырыгларын билип ап болур апаар. Хоорайның 3 хардан 7 харга чедир уругларга пособие алыр хамаатыларын бичии шыдажып манаарын дилээр-дир мен. Удавас ажылывыс шуудай бээринге идегеп тур бис. Ол пособиени албас улус база хөйү-биле илереттинип турар. Чамдыкта шын эвес киирген саазын-саавырлар дээш база пособие саадап болур. Ол бүгүнү удавас “изиг шугумче” долгааш айтырып, билип ап болур арга бар апаар. Чонга эптиг байдалдар тургузары-биле хемчеглер алдынган.
Айдың ОНДАР.
#Парлалгаконференциязы #Өөредилгеболгашэртемяамызы #Росхереглелхайгаарал #Шынсолун #Тыва #Тывамедээ #Тывадыл #Тывамедиагрупп #Тува #Tuva #Shyntuva