Дуу оранга четкеш келдим…

ТА БҮЗҮРЕ, ТА БҮЗҮРЕВЕ
Шаанда, эрткен чүс чылдың 80 чылдар үезинде, Алдан-Маадырга чаңгыс оолдуг кадай чурттап чораан. Ол оглунга аажок ынак турган.

Оглу школа соонда совхозтуң янзы-бүрү ажыл-агыйынга ажылдап турган: тараа шөлү суггарар, сиген кезер, одаар ыяш белеткээр дээш кылыр-ла ажылы хөй. Ол ынчап чорааш, арагага сундуга берген. Эш-өөрү-биле арагалааш, бир-ле черге удуп каар, авазы ону дилеп тыпкаш, арай деп бажыңынче эккеп алыр. Оглун изиг чемин, шайын ижиртип тургаш, сергедип алыр турган.

— Оглум, ам мынчаан арага ишпейн көр. Өгленип-баштанып ап көрем, мен кырып тур ышкажыл мен — деп, чагып-сургаарга, оглу: — Чаа, авай, ам ишпес мен – дээш-ле, үнгеш, эзиртир ижип алыр турган.

Авазы суурнуң бот уругларын дилээр турган: «Мээң оглумга барып ап көрүңер, арага ишпестей бээр боор». Олары: «Чаа, арагалаар кижини канчаар боор» — дээш ынавастар.

Бир-ле кыжын, Чаа чыл соонда, оглу бажыңындан үнгеш, арагалааш, черге ужуп калган-дыр. Авазы дилээш, тыппаан. Садыгдан ырак эвесте тараа складының таңныылы даңгаар эртен черде доңгайып алган олурар кижини көрүп каан. Фонары-биле чырыдып көөрге, кадайның чаңгыс оглу олурган черинде доңуп калган болган. Дүрген-не совхоз директорунга чеде бергеш, чугаалаан. Совхозтуң ГАЗ 53 машиназын хөделдирип алгаш, доң кижини кузов кырынче киир октап алгаш, Чадаананың моргунче аппарганнар. Оолдуң мөчүзүн эргискеш, экспертиза эрттирери-биле хеп-сынын арай деп ужулгаш, моргка арттырып каан. Авазынга, дөргүл-төрелдеринге ол дугайында дыңнаткан. Күжүр ие ыглап-сыктап шаг болган. Ам канчаар боор дөргүл-төрели-биле хөөржүдүлгеге белеткенип эгелээннер.

Ол аразында моргка эргизип каан кижизи дирлип келгеш, караңгыда суйбанырга, эвеген чанагаш болган. Туруп келгеш, арай деп суйбанып, тээктелип тургаш, сайгылгаанны кыпсыптарга, өлген кижилер чыдар болган. Кортканындан, эвеген чанагаш кижи канчаар боор, азып каан турган ак чоорган-биле ораангаш, үне-ле халаан. Ырак эвесте төрели болур улустуң бажыңынга келгеш, соңгазын соктаан. Төрел угбазы ону соңга өттүр көрүп кааш, алгырыпкан. Демгизи: «Мен-дир мен, мен, Шымбай-оол! Эжииңер ажыдыңар, доңуп тур мен, бут чанагаш» — деп тургаш эжиин ажыттырып алган. Бажың ээлери кортканындан үнү чиде берген, арыннары ак тос апарган көрүп алган турганнар-дыр. Оон харын арай деп деңгерлип, оолга хеп-сын кедирип алгаш, Алдан-Маадырже бадыпканнар. Аңаа кээрге, машина-балгат-даа, кижи-даа хөй, чыдар хааржаан белеткээш, салып каан, улуг пашта эът-чем хайындырган чайжок-ла турганнар. Шымбай-оол бажыңынга кирип кээрге, багай авазын улус оожуктурган олуруп-тур. Хамык дөргүл-төрели, авазы оглун көрүп кааш: «Аза-четкер кирип келди, сывырыңар!» — деп шаг болган.
Оглу: «Мен-дир мен, авай, дириг, бо көр даан» — дээш, хөрээн соктап, авазының холун тудуп, чыттап: «Ам моон соңгаар черле арага ишпес мен, дуу оранга четкеш келдим, мени хүлээп албады, авай. Мени өршээп көр!» — деп ыглап-сыктап пат-ла болган.

Чадаананың морг эмчилери даартазында кээрге, демги доңган кижизи чок боорга, шуут кайгап калганнар. Оон Алдан-Маадырның совхоз директорунче долгаан. Директор Шымбай-оолдуң авазы сугга чеде бергеш, хамыктың ужурун билип алган. Ооң соонда шупту Шымбай- оол-биле чугаалашкан. Ооң боду доңа берзе-даа, чүрээ дириг болган-дыр.
Сөөлүнде авазы узун назылааш, «кызыл-дустай» берген. Шымбай-оол акый ам-даа бар, дөргүл-төрелиниң аразында чурттап чоруур. Оон бээр черле арага ишпээн, аныяк-өскенни сургап чоруур. «Арага ишпеңер, аныяктар, мени көрүңер, дуу оранга четкеш келдим, ол дег багай чүве чок» — деп сургаан олурар дээр.

Оюмаа АРАКЧАА.
Куран суур.
Чурукту интернеттен алган.

«Шын» №87 2023 чылдың ноябрь 15