Эрткен чылдың чайынында Тыва Республиканың Баштыңының Грантызының тиилекчилерин чарлаан. Оларның аразында “Күзел” дээр саарылгалыг эвес организацияның ады база бар. “Идепкейлиг узун назылаашкын” деп төлевилелди боттандырарынга 500 муң рубльди ол алган. Төлевилелдиң кол утказы: улуг салгал үени идепкейлиг, солун болгаш ажыктыг эрттиреринге хереглелдиг. Ындыг хостуг үени шын эрттиреринге “Күзел” организацияның специалистери болгаш волонтёрлары дузалаарлар.
ЭКОТЕРАПИЯ ДЕП ЧҮЛ?
Бөгүн Чер кырында чурттакчы чоннуң 56 хуузу хоорайларда чурттап турар. Ооң ужун оларның аразынга янзы-бүрү аарыглар болгаш хоочулар тыптыр. Ындыг эвес деп бодадыңар бе? Кижи дээрге база бойдустуң төлү-ле болгай. Бичии када безин карактар могап-шылай бергенде, каш-даа минута дургузунда оът-сигенче, ыяштарже, чечектерже магадап көөрүн саналдап турар. Ногаан өң карактарны дыштандырар болгаш оожуктурар. Ынчангаш-ла боор, шупту улус бойдустан экириишкинни манаарлар. А эртемденнер болгаш эмчилер бойдус (экотерапия) дээрге эмчи база социал дузаның бир аңгы хевири-дир дээрзин билип каапканнар.
Бойдустуң хүрээлеңинге дыштанылга – эң-не магалыг болгаш ажыктыг дыштанылга деп “Күзел” организацияның хайгааралында турар хоочуннар бадыткаарлар.
“Идепкейлиг узун назылаашкын” деп төлевилелдиң иштинге улуг назынныг кижилер болгаш инвалидтер Тываның бойдус чурумалдарының база архитектурлуг черлеринге четкеннер. Эрткен чылын ниити экскурсиялар Кызыл хоорайга, Кызыл, Улуг-Хем, Чаа-Хөл, Барыын-Хемчик, Чөөн-Хемчик, Таңды болгаш Бии-Хем кожууннарга болуп эрткен.
— “Мөңгүн” назыже кирзе-даа, бистиң кырган-аваларывыс болгаш кырган-ачаларывыс аажок идепкейжи улус. Чараш черлер көөр дээн бистиң саналывысты хөлчок амырап хүлээп алырлар. Назыдап кырааннарга, а оон туржук инвалид кижиге даады-ла бойдусче үнери азы хоорайның тураскаалдыг черлеринге ажыктыг агаарлаашкын кылыры амыр эвес херек. Машина-хөлге, экскурсовод херек апаар. Биске транспортту «Деткимче» (Поддержка) дээр республика төвү берип турар. Ол болза инвалидтерниң колясказы көдүрлүп үнеринге тускайжыттынган Ford Transit машина-дыр. Бистиң «мөңгүн» назылыгларывыска бо мини-турлар болза, бир-ле аян-чорук-биле дөмей, чазык мөзү алырының бир хевири-дир – деп, “Күзел” дээр саарылгалыг эвес организацияның социал ажыл талазы-биле специализи Айрана Ооржак чугаалап турар.
Үнүүшкүннерниң программазы элээн каш чадалыг: бөлүглежип чыглыры, айыыл чок чоруктуң суртаалы, тураскаалдыг черге чедир орук, бойдуска экскурсияның боду болгаш дедир кээр оруу. Чылдың дургузунда 120 «мөңгүн баштыг» туристер Кундустуг аржаанга, Улуг-Хем кожуунда ыдыктыг Хайыракан даанга, Барыын-Хемчиктиң Үттүг-Хаяда Кижи-Көжээге болгаш Чадаана хоорайның чоогунда Үстүү-Хүрээге чедип чорааннар.
УЖУРАЖЫР ЧЕР — УУРГАЙЛЫГ
Республиканың чурттакчыларының болгаш аалчыларының дыштанырынга ынак чери Уургайлыг аржаан апарган. Аалчылар чурттаар бажыңчыгаштарлыг болгаш өглерлиг, хүнде 5 катап чемгерер столоваялыг, эмнелге пунктулуг, фитодоскаарлыг, турисчи дериг-херекселдер хөлезилеп алыр черлиг бааза “Күзелдиң” хайгааралында хоочуннарга дыка таарышкан. “Идепкейлиг узун назылаашкын” деп төлевилелдиң иштинге пенсионерлерге болгаш инвалидтерге турбаазага дыштанылга халас дээрзин сагындырып каары артык эвес.
Тайганың арыг агаары, гидрокарбонат магний-кальций холумактыг аржаан суу кадыкшылга дузалаары чугаажок. Аржаан остеохондрозтуг, полиартриттиг, нерв системазы аараан, эмин эрттир семирээн, сөөк-даяа шимчевестээн (туберкулез этиологиязындан аңгыда), бертингениниң түңнелинде, сиирлери, шыңганнары көжээн улуска дузалыг.
МИША ДЕП АТТЫГ «ТАБЛЕТКА»
Бойдустуң дузаламчызы-биле эмнээшкинниң бир хевири – анималотерапия. Латин дылда Animal – амытан болгаш грек дылда θεραπεία – эмнээшкин. Азырал амытаннар-биле холбаа эки салдарлыг, дүвүрелдиг бодалдардан алаактырар. Ооң ындыызынга Сесек Ооржак боду шынзыккан.
— Сыын ажыл-агыйынче бир дугаар барып тур мен, мында шуут магалыг-дыр! Маңаа Миша деп аттыг, чассыы аажок сыынны көрдүм, суйбап-даа турдум. Кайгамчык үнүүшкүн дээш бистиң волонтёрларга өөрүп четтиргеним илергейлеп тур мен – деп, Сесек Дадар-ооловна чугаалап турар.
Ырак чоруксавас азы ындыг арга-шинээ чок улус болза, Кызылда безин чараш черлер эңдере. «Күзелдиң” волонтёрлары Дөгээ даанче экскурсияларны, үнүүшкүннерни, ТР-ниң Национал парыгынга селгүүстээшкиннерни организастап турар. Чылыг үелерде паркка неделя санында пенсионерлерге болгаш хоочуннарга дискотекаларны «Поддержка» республика төвүнүң специалистери эрттирип турар. Ол ышкаш волонтёрлар ТР-ниң Национал музейиниң ажылдакчыларынга экскурсия эрттиреринге дузазы дээш өөрүп четтирип турар.
— Буянныг кижилер кайда-даа бар, оларның деткимчезин көрүп тур бис. Чамдыкта экскурсияларны организастап турда, “Күзел” организациязының боттуң техниказы, дериг-херекселдери чедишпес болгулаар. Ынчалзажок республиканың тоомчалыг хамаатылары, а ол ышкаш грантының акша-төгерии кезээде дузалажып чедип келир-дир. Чүге дизе кырган-аваларга болгаш кырган-ачаларга өөрүшкү чедирери дээрге ыдыктыг үүле-ле болгай – деп, Айрана Ооржак сеткилиниң ханызындан чугаалады.
Ооң-биле чөпшээрешпейн баар арга чок. «Күзел турда …» деп анаа эвес чугаалаар болгай. Күзел бар. Ынчап келирге, “Күзел” дээр саарылгалыг эвес организацияга чаа-чаа арга-шинектер тургустунар.
А. ХЕРТЕК белеткээн.
«Шын» №1 2024 чылдың январь 10