А.С. Пушкин аттыг Национал ном саңында интернет четкизинде дамчыдылга (подкаст) «Дыңна, Тыва ном» деп төлевилел боттаныышкында. Номчукчуларга билдингир болуру-биле «подкаст» деп сөстүң кол ужур-утказы-биле таныжып аалыңар. Чоок уткалыг сөзү – дамчыдылга. Дамчыдылга боорда, бодунга эптиг үени шилип алгаш, дыңнаары.
2004 чылда мындыг дамчыдылганы британ журналист, теледамчыдылгалар башкарыкчызы Бен Хаммарсли чогаадып кылган. Бо үениң тевиинге таарышкан, делегей четкизин дамчыштыр халас, кандыг-даа үеде, бодунга эптиг үени шилип алгаш, дыңнаар аудиодамчыдылга.
А.С. Пушкин аттыг Национал ном саңы чаартылгалардан чыда калбайн, «Культураның эң эки албан чери» деп аттың ийи дакпыр эдилекчизи болуп, бурунгаар депшилгелиг, янзы-бүрү төлевилелдерге киржип, үениң аайы-биле башкарлып, ажылдап турар. Ооң бир чижээ: “Дыңна, Тыва ном» деп төлевилел.
Ук төлевилелди Президентиниң культурлуг бот-идепкейлиг фондузунуң деткимчези-биле ном саңының бөлүк ажылдакчылары камгалап, бо талазы-биле бедик деңнелге чогуур ажылдарны килдистер аразында дугуржуп алгаш, план ёзугаар эрттирип турарлар. «Дыңна, Тыва ном» деп төлевилелдиң ажылын чогумчалыг чорудары-биле негелдезинге дүүштүр бичежек студияны дерип тургускан. Ол ышкаш Национал ном саңының чурт-шинчилел болгаш чогаал фондузундан аудиономчулгага тааржыр тыва номнарның даңзызын килдистиң ажылдакчылары дарый чыып кылган.
Төлевилелдиң кол сорулгалары:
үениң шапкын сайзыралының агымының аайы-биле чонну, ылаңгыя аныяк-өскенни номчулгаже хаара тудуп, бодунуң төрээн дылынга камныг болгаш хандыкшылдыг болурун улам-на хайныктырары;
национал болгаш чурт-шинчилел чогаал килдизинде тыва дыл кырында номнарның эвээш санныг болуп турары-биле бо төлевилел тыва чогаалчыларның номнарындан чечен чугааларны, сөзүглелдерни номчукчуларның сонуургалын оттуруп, аянныг номчулганы чедирери;
төрээн дылында номнарны номчуурунче сундулуг болурун суртаалдап, ажылды чорудары;
чуртувустуң янзы-бүрү мергежилдиг ат-алдарлыг, ажыл-ишчи кижилери, чогаалчылары-биле чоок таныжары;
хостуг үелеринде оларның ажык ужуражылга чугаазын бодунга эптиг, таарымчалыг үеде дыңнап, чедиишкиннеринге чоргаарланып, бурунгаар чүткүлдүг болурунче орукту ажыдары.
Дамчыдылганы дыңнап тура, төрээн дылынга чугаа ажыл-чорудулгазының бүгү хевирлерин (дыңнаары, номчууру, чугаалаары, бижиири) сайзыратпышаан, өске кижилер-биле харылзаа тудуп билир чаңчылды чедип алырын магадылап турар.
Кандыг-даа чоннуң дылы кижи амытанга бердинген эң-не үнелиг эртине. Ол сагыш-сеткил, мөзү-шынар, кижиниң ниити бүдүжүнүң шын хевирлеттинеринге болгаш кижизидилге айтырыынга кол быра болбушаан, культураның кадагалакчызы болгаш үндезини болур. Тыва дылывыс – чоннуң өске чоннардан онзаланып, ылгалыр эң-не дээди эртиневис. Кижи төрелгетенниң ниитилелинде аңгы-аңгы аймак сөөктүг чон бүрүзү төрээн дылын, төөгүзүн, үндезин культуразын, ёзу-чаңчылдарын салгалдан салгалче дамчыдып, ол-ла бүгүнү кезээ мөңгеде арттырып алырын күзээр болгай. Ынчангаш тыва чонну, ылаңгыя аныяктарны интернет четкизинден тыва дыл кырында дамчыдылгаларны сонуургап, дыңнап билири амыдыралдың база бир чугула негелдези дээрзинге бадыткалды берип, боттарының күзели-биле мындыг дамчыдылгаларга киржип кээр күзелин чедип алыры.
Бо үеге чедир дамчыдылгага киржип, ажыктыг арга-сүмезин кадып келген сагыш човангыр идепкейжилерге: Тываның чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү, журналист Саяна Өндүр база «Бригадир», «Шак бо сөстер», «Хоругдал» деп номнарның автору, «Литературлуг чогаалдың тергиини» деп атка төлептиг болган Любовь Кара-ооловна (Балчий Кыргыс-биле) ужуражылга – чугаа бедик деңнелге эрткен. Улустуң чогаалчызы, шүлүкчү Артык Ховалыг, дээди категорияның эмчизи, Россияның Журналистер, Чогаалчылар эвилелдериниң кежигүнү чогаалчы Зоя Донгак, Россияның Журналистер эвилелиниң кежигүнү, журналист Юрий Дарбаа, шүлүкчү, очулдурукчу Экер-оол Манчын, Тыва Республиканың культуразының алдарлыг ажылдакчызы, Композиторлар эвилелиниң кежигүнү, башкы Томас Монгуш, билдингир даш чонукчузу Егор Дойнакай-биле ужуражылга-дамчыдылгалар ажыктыг, солун болганын дыңнакчылар, номчукчулар үнелеп, демдеглеп турарлар.
Интернет четкизинде «Дыңна, Тыва ном» деп дамчыдылгага идепкейлиг, деткип, киржип кээп турар чогаалчыларывыска, янзы-бүрү мергежилдиң кижилеринге, номчукчуларывыска четтиргенивисти илередип, моон-даа соңгаар эп-найыралчы кады ажылдажылгага демнежип, сүмележип ажылдаарывысче кыйгырдывыс!
Дамчыдылгаларның үндүрүлгелерин харылзажылганың бо шөлүлгезинче киргеш, сонуургап дыңнап болур: https://vk.com/podcasts-86179920).
Ирина ООРЖАК,
А.Пушкин аттыг Национал ном саңының редактору.
“Шын” №87 2024 чылдың ноябрь 13