Хоорай иштиниң аргыжылгазы – найысылалдың чугула айтырыгларының бирээзи болгай. Чайгы үеде пассажирлер аргыжылгазы мүн-не чүгээр ышкаш, ынчалза-даа эртен-кежээ аргыжары нарыыдай бергилээр. Ынчангаш хоорайның оң, солагай талакы дачаларының, Вавилин ээтпээниң, Дар дачазының чурттакчылары-биле аргыжылга айтырыынга хамаарыштыр чугаалаштым.
Кызылдың солагай талакы дачазының чурттакчызы Алёна Лагбы:
– Ооң мурнунда чылдарга бодаарга, аргыжылга айтырыы черле чүгээртээн. Автобустар немешкен. Сукпакта агролицей ажыттынган соонда, 113 дугаарлыг автобус салыптарга, экижип келди. Оон ыңай «Газельдерлиг» хууда сайгарлыкчылар база немежи берген. Аңаа олурарга орук өртээ 50 рубль болур. Оларның хоорай чагыргазындан чөпшээрели бар деп дыңнадым. Орук өртээ санажыр терминалдары база бар. Эртенги болгаш кежээки үелерде кижи дөмей-ле көвүдээр, автобустарда кижи долу болур. Далашканда, 50 рубльдиң газелинге-даа олуруптар. Аргалыг болза, автобусту манап алыр-дыр мен. Хууда машиналар база көвүдээн. Чорумалдарның машиназынга олуруптарга, хоорайга чедир 50 рубль болур. Шак шагы-биле автобус манап доктаамга турар биеэги дег чүве чок апарган. Манап-манап алырга, автобуска сыңмайн баар үелерни безин чурттап эрткен бис. Чурттаарынга таарымчалыг байдал бар апарган деп болур. «Умный транспорт» деп капсырылга база бар. Бөдүүн чонга дыка эптиг байдал-дыр ийин. Ону шын ажыглап өөренип алыр болза, ажырбас. Хоорай кирерде, баш бурунгаар автобустуң кайда чоруп олурарын көрүп өөренир болза эки.
Оң талакы дачаларның чурттакчызы Артышмаа Ховалыг:
– Каш чыл бурунгаар кожууннарның чону оң талакы дачаларже хөйү-биле көжүп кээп турган чүве. Мен база оларның бирээзи-дир мен. Найысылалга келгеш, хоорайның бо булуңунда чурттаар оран-сава өртээ чүгээр боорга, мында турумчуп чурттай берген бис. Эгезинде аргыжылга айтырыы берге турду. Амгы үеде байдал экижээн. 7а, 18, 106, 25 деп маршрут-биле автобустар, газельдер чонну аргыштырып ажылдап турар. Боду хууда чычаанныг улус база көвүдээн деп бодаар мен.
«Үргүлчү мында чурттавайн турар-даа болзумза, школачыларның дыштанылгазының үезинде Вавилин ээтпээнде бажыңывыска турар бис. Школа эгелей бээрге, аргыжары арай бергедей бээр. Автобустар база шору көвүдээн-дир. Вавилин ээтпээнде чаа школаның ажыттынганы база автобустар санының немешкенинден бе, эртенги-кежээки үеде чон автобустарга тырлы бээр дээрден башка, өске үелерде биеэги дег эвес, чүгээртеп келген. Удавас чайгы дыштанылга доостурга, аргыжар кижиниң саны көвүдээрге, байдал канчап баар ийик. Вавилин ээтпээнден эртен эрте хоорайже кирери ажырбас. Эрткен-дүшкен чорумал машиналар-даа орук ара олуртуп алыр. А кежээ чанары дыка берге. Ажыл аайы-биле бичии орайтай берген болза, автобустар чок боор. Чамдыкта эртежик дүжүп калган боор.
Дөмей-ле харын чедер-четпестер бар болбайн канчаар, чижээлээрге, автобустарның доктаамнары чамдык черлерде чок. Доктаамнар чоогунга улуг орукка чадаг кижиниң кежер черлерин организастаары күзенчиг-дир» – деп, Вавилин ээтпээниң чурттакчызы Чаяна Ооржак чугаалады.
Үстүнде ады кирген микрорайоннардан аңгыда, "Дар" дачазы, ыраккы Каа-Хем болгаш Спутник микрорайонунче база автобустар немей салдынган. Чижээлээрге, "Дар" дачаларже Туваавтотранстың 103 дугаарлыг автобузу чоруп турар. 105 дугаарлыг автобус Каа-Хем суурнуң дыка хөй булуңнарынга чедип турар дээш шуптузун санап адаар болза, хөй автобустар ажылдап, чонну аргыштырып турар.
2024 чылда доктаамал чоруп турар маршруттарга 14,8 сая кижини аргыштырган, ол дээрге 2023 чылга деңнээрге 1,6 хуу хөй. 2024 чылда хөй-ниити транспортунга немей 20 автобусту саткан. Чылдың-на 15-тен эвээш эвес пассажирлер аргыштырар автобустарны садып ап турар шиитпирни хүлээп алган. Амгы үеде Кызыл хоорайда пассажирлер аргыштырылгазында «Тываавтотранс» биле «Автоколонна-17» 2 автотранспорт бүдүрүлгелери ажылдап турар. «Тываавтотранс» бүдүрүлгеде– 37, «Автоколонна-17-де» – 30, ниитизи-биле 67 автобус бар дээрзин ооң мурнунда ТР-ниң Баштыңы демдеглээн турган. Оон аңгыда хууда сайгарлыкчыларның маршруттары база ажылын уламчылавышаан.
Тываның Баштыңының эгелээшкини болгаш деткимчези-биле ТР-ниң орук-транспорт комплекизи «Туваавтотранс» КХН бүдүрүлге черин тургускаш, республика бюджеди-биле “Ютонг” болгаш 10 "ПАЗ ВЕКТОР NEXT" маркалыг автобустарны чаңгыс эвес удаа саткаш, аңгы-аңгы маршруттарже салган турган дээрзин сагындыраал.
Ынчап кээрге, хоорай иштинге аргыжылга айтырыы чылдан чылче чүгээртеп, эки талаже өскерлиишкиннер хөй дээрзин көрдүвүс. Моон-даа соңгаар улам экижиир дээрзи билдингир. Эки чүүлдү эскерип өөрениили.
Айдың ОНДАР.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруу.
“Шын” №34 2025 чылдың сентябрь 4