Эки кижиниң ажылы элеп читпес!

МӨҢГЕДЕ ТУРАСКААЛ
1974 чылда Москваның М.В. Ломоносов аттыг күрүне университединиң журналистика факультедин өөренип дооскаш, Тывага чедип келиримге, август айның эгезинде «Шын» солун редакциязынга корреспондент болуп ажылдаар кылдыр ынчангы кол редактору Валерий Севилбаевич Шаравии хүлээп алган.

Ажылдап эгелээн үемде ужуражып, чугаалашканым кижилерден Владимир Думатович Хемер-оол бодунуң онзагай бүдүштүү-биле сагыжымда уттундурбайн арткан. Тыва дылга эң баштай үнүп эгелээн хоочун солуннуң корреспондентизи болуп ажылдааш, көдээже бир-ле дугаар чорааным ол болган чүве. Ынчан Эрзин районнуң «Чаа орук» колхозунуң даргазы Владимир Хемер-оолдуң хып дээн аныяк үези турган (ол мээң-биле чажыт, чаңгыс чылда төрүттүнген болганывысты сөөлүнде билген мен). Дээрде бичии-даа булут чок онзагай аяс хүннүң эртенги шагында колхоз конторазынга чыылган кол-кол ажылдакчылары-биле дарга кыска хуралчыгаш эрттирип, хүнде кылыр ажылдарны дугурушкан соонда, ооң-биле мендилежип, танышкаш, келген херээмни чугааладым.

— Машинага олурувут, малчын улустуң аалынга кады бараалы — деп, ол чугаалады.

Колхозта чеже хире малчыннар барын, олардан кымнар эки ажылдап турарын, ажыл-агыйда ам-даа чедир шиитпирлээр ужурлуг кандыг айтырыглар барын Владимир Думатович орукка чоруп олурувуста-ла ажыт-чажыт чокка тодаргай чугаалап каапты. Сөөлүнде кады-кожа ажылдап, чаңгыс эвес удаа ужуражып, чугаалажып чорааш, ооң ажык сеткилдиин билип, чугаакырын көрген мен. Чогум-на ындыызы-биле харыысалгалыг албан-дужаалдарга ажылдап чорааш (Тожуга СЭКП райкомунуң килдис эргелекчизинге, Сүт-Хөлге районнуң агроүлетпүр каттыжыышкынының даргазынга, ыраккы Мөңгүн-Тайгага партия райкомунуң бирги секретарынга, СЭКП Тыва Обкомунуң секретарынга, Тыва Республиканың арат-фермер ажыл-агый болгаш көдээ кооперативтер Ассоциациязының президентизинге, Дээди Хуралының депутадынга, республиканың көдээ ажыл-агый сайыдынга, Чазак Даргазының оралакчызынга, Кызыл кожууннуң чагырга даргазынга), үстүнде олурар даргаларның кайы хамаанчок чиг даалгаларынга удурланы бээр, таарзынмаан чүүлдерин ажыы-биле айтып чугаалай бээр, кижи бүрүзү-биле дораан-на чөпшээрежип чорбас мөзү бүдүштүг болгаш удуртулга-биле көрүш-туружунуң, үзел-бодалының таарышпайн баргылаар чылдагааны база ында боор деп иштимде бодаар мен. «Шынын чугааларга, кижи өштүг» деп үлегер домакта шын утка база бар болгу дег…

Журналист практикамда «Шын» солунга бир дугаар парлатканым интервьюну чогум-на Владимир Хемер- оол-биле кылганымны ам-даа бодап чоруур-дур мен. Боду база ол дугайын бо-ла сактып чугаалай бээр кижи.

Ол Мөңгүн-Тайга районга (ам кожуун дижир-дир бис) ажылдап тургаш, чедери берге, ырак-узакта ол черниң чонунга дыка хөй ажыктыг чүүлдерни кылдырткан. Ылаңгыя ооң кылдыртып каан оруу, шапкын суглуг Барлык хемни кежилдир салдырткан көвүрүглери ам-даа ажыглалда хевээр, чоннуң чаңгыс-ла аргыжар оруу, көвүрүглери болуп, эки кижиге тураскаал болуп арткан. Бедик даг кырынче ээргиштелип, долганып үнген орукту база ол кылдырган, мөнгүн-тайгажылар ону «чолдак орук» дижирлер, а чамдык көвүрүглерни «Хемер-оол көвүрүү» дээр.

Хар-назыным дөгүзе-даа, ам-даа ажылдап, Кызыл кожуун чагыргазының ийи дылда үнүп турар «Вести Кызылского кожууна» деп солунун ам 15 дугаар чыл белеткеп, парладып тур мен. Владимир Думатович кезек үеде Кызыл кожууннуң чагырга даргазынга ажылдап тургаш, ол солунну 2012 чылда Россияның парлалга болгаш массалыг информация чепсектери бүрүткээр күркомитединге албан езузу-биле быжыгладырынга база деткимчени көргүзүп, херек документилерге адын салып берген. Ооң шевергин холунуң үжүүн салган документилер сейф иштинде ам-даа чыдарлар.

Кызыл кожуунга ажылдап келгеним бо 15 чылдар дургузунда хөй-ле даргалар солушту. Оларның киржилгези, хүлээп алган шиитпири чокка мээң ажылымны оон соңгаар уламчылаары берге кандыг-даа айтырыглар тургустунуп кээп турду. Хөй кезиинде-ле ол редакцияның ажылын акшаландырары-биле холбашкан болур.

Ындыг таварылгаларда чамдык даргаларның кабинеттеринче кирери безин берге апаар. Владимир Думатович ажылдап турда, ооң кабинединче кирип, айтырыг шиитпирледип алыры белен болур. Өске даргалар ышкаш, ооң үнүн бедидип, дыңзыг чугаалап турганын кажан-даа дыңнаваан мен. Бот-боттарывысты билчир, хүндүлежир турган бис. Чамдыкта Эрзинге бир дугаар ужурашканывысты-даа сактып, чугаалай бээр кижи.

Амыдыралда төнчү чок дески чүве турбас деп улус чугаалажыр. Каш чылдар бурунгаар ковид деп хайлыг аарыг тыптып келгеш, хөй кижилерниң амы-тынынга четкенин билир бис. Оларның аразында Владимир Думатович Хемер-оол база бар болганын дыка хомудап дыңнадым. Бодум база ол үеде эмчиге чыткаш, ону сөөлгү оруунче үдеп шыдавайн бардым. Ол хайлыг, халдавырлыг аарыг эвес болза, эки эжим ам-даа дириг чурттап, бо чылын 75 харлаанын өөрүшкүлүг демдеглеп олурбас бе.

Хенче-Кара МОНГУШ,
Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы, журнализи.

«Шын» №73 2023 чылдың сентябрь 27