Эр кижини сорбу каастаар дижир. Ынчалза-даа ол шынга дүүшпес. Кемдээшкиннерден арткан сорбулар эр-даа кижиниң овур-хевирин чараш кылдыр көргүспес. А херээжен кижиниң арны үрелирге, оон-даа муңгаранчыг. Шак ындыг үрелиишкиннерни эде-хере тыртып, эмнеп турар бедик мергежилдиг эмчилер бары өөрүнчүг. Оларның бирээзи Республиканың бир дугаар эмнелгезинде арын болгаш чаак сөөгүн эмнээр салбырның хирург эмчизи Сылдыс Өлчейбен.
Бичиизинден тура-ла шилип алган
Сылдыс Өлчейбен 5 класска тургаш-ла, эмчи азы иштики херектер органнарының ажылдакчызы болур сорулгалыг турган. 11-ги классты Кызылдың 12 дугаар школазынга юридиктиг угланыышкынныг класска өөренип дооскан. ТывКУ-да ажылдап турар химия башкызы даай- авазы ону шыырак белеткээн. Бичиизинден тура-ла эмнерни эки билиринден, боду эмненип алыр турган. Сылдыс Херел- ооловичини ындындан эмчи салымныг деп чугаалап болур.
Оон аңгыда, ол спорттуң элээн каш хевирлерин база сонуургаар. Школачы үезинде спорт залы ооң 2 дугаар бажыңы турган деп болур. Стол теннизинге, хол бөмбүүнге, футболга шаңналдыг черлерни-даа ээлеп турган. Республика чергелиг маргылдааларны ол черле эрттирбес.
Өөредилгениң узун оруу
Сылдыс 2011 чылда Москваның стоматология университедин дооскаш, улаштыр ол-ла хоорайга 1 чыл иштинде интернатурага өөренген. Стоматологияның адырлары аңгы-аңгы болурун ол тайылбырлаан: “Диш эмнээр эмчини терапевт, дишке протез салыр болгаш коронкалар кылыр эмчини ортопед дээр. Хирург эмчи диштерге болгаш арынга операция кылыр, ортодонт — диштерни болгаш чаак сөөгүн эдип эмнээр, ортодонт-хирург чаак сөөгүнге операция кылыр дээш диш эмчилери аңгы-аңгы мергежилдерлиг. Ол ышкаш бичии уругларның диш эмчилери база аңгы-аңгы болур. Мээң мергежилим — хирург-стоматолог болгаш чаак сөөгү болгаш арын эдер хирург. Мээң хүлээлгелеримче чаакты кезери, арын-баш даараары, сынган чаак сөөгүн эдери кирип турар”.
Москвага өөренип тургаш, билиглер-биле эки чепсегленип алза-даа, практиказы эвээш болганындан, хөй практикалаар күзелин илередирге, ону Подмосковье чоогунда эмнелгеже чорудупкан. “Аңаа, аныяк-даа болза, билии шыырак эмчи дендии хөй арга-дуржулганы берген. Хирургияны аңаа сонуургай берген мен” – деп, аныяк эмчи чугаалаан.
Интернатураны өөренип дооскаш, улаштыр-ла Новокузнецк хоорайда ординатураже кирип алгаш, 2 чыл дургузунда хирург мергежилге өөренген. Баштайгы чылында хөй-хөй кезиишкиннерге киржип, эки өөренген түңнелинде, дараазында чылында өөренмишаан, ажылдай берген. Хирург эмчи кезиишкиннерге хөй киржип-ле турар болза, ынчан арга-дуржулгалыг апаар дээрзин ол демдеглээн. “Көөрге белен ышкаш, херек кырында кыла бээрге, болза-даа берге. Шору кезип турар апаарымга, дүне дежурныйлаар кылдыр ажылдадып эгелээн. Дежурныйлаашкын үезинде багай чүве болбазын, бот-боттарынга дузалажып, хайгааражып турзун дээш, аныяк эмчи биле дуржулгалыг эмчини кады дежурныйладып каар” – деп, ол чугаалады.
Патриотчу күзелин салбаан
Ажылдап турган коллективинге таарзынза-даа, доозуп алгаш, Тывазынга кээп ажылдаар дээн патриотчу күзелин ол салбаан. Республиканың 1 дугаар эмнелгезинге чаак болгаш арын кезер эмчи болуп ажылдай берген. Сылдыс Өлчейбен ында 9 чыл ажылдап турар.
Амгы үеде ук салбырда 3 эмчи ээлчежип ажылдап турар. Оларның ийизи барык 20 чыл стажтыг дуржулгалыг эмчилер. Удавас доозуп кээр эмчини олар манап турарлар. Эмчилер чедишпес болганындан келир үеде специалистерни ам-даа белеткээри негеттинип турарын ол чугаалаан. Чеже-даа хөй чылдар дургузунда өөренген болза, эмчи кижи үргүлчү билиин бедидип, өөренип чорууру чугула.
Ол бодунуң изиг күзели-биле, эрткен чылын ТШО эгелеп турда, Тывадан Луганск хоорайже чорааш келген эки турачы эмчилерниң бирээзи.
Кемдээшкиннерниң чылдагааннары
Чаак болгаш арын кезер салбырже колдуунда орук озал-ондаанга таварышкан, кудумчуга болгаш бажыңынга эзирик чогушкан, аъттан аңдарылган, тудугга кемдээн кижилер кирип турар. Кежээ кудумчуга, ол хамаанчок бажыңының чанынга безин анаа-ла чораан кижилерни эттеп кааптар таварылгалар көвүдээнин хирург эмчи демдеглээн. Кемдээшкини улуг эвес кижилерге эмчи дузазын чедиргеш, чандырыптар. Чамдык пациентилерниң кемдээшкинин кеспес арга чок болур. Кеспес болза, ириңнээш, амы-тынындан безин чарлып болур.
Республиканың 1 дугаар эмнелгезинде консультация-диагностиктиг төп база ажылдап турар: 8(394)-22-3-78-88. Кожуун, суурларда ажылдап турар эмчилерге дуза херек апаарга, төпче долгааш, арга-сүмени ап, чамдык таварылгаларда пациентилерин дүрген эмчи дузазының азы санавиация дузазы-биле ук салбырже чорудуп-даа турар.
Электрилиг болгаш анаа самокаттардан, тергеден, бедик черден аңдарылгаш, арны үрелген чаштар бо салбырга хүннүң чыгыы кээп турары харааданчыг. Ажы-төлүнге камгалал херекселдерни кедирип, эки хайгаараарынче хирург эмчи ада-иелерни кыйгырып турар.
Кариестиң айыылы улуг
Чайгы үеде кемдээн кижилерниң саны көвүдээр. Күс дүжерге, кемдээшкиннер эвээжээр. Соой бээрге, дижи ышкан кижилер ук салбырга хөйү-биле кээп эгелээр. Кажан диш ыжа бээрге, эмчи дузазын дүргени-биле алыры чугула. Кариес чаа эгелеп турда эмнетпейн, аарыгны эдередип алгаш, ыжа бээрге безин тоомча чок кылаштап турарлар бар. Шак ол байдал узамдыгар болза, диштиң ириңи ханылааш, ханче киргеш, амы-тынындан чарлып болур айыыл бар дээрзин Сылдыс Өлчейбен чугаалаан. Ынчангаш кариес хоочураваанда, эмнээрге белен-даа, дүрген-даа. “Кажан доңуптарга азы организмниң аарыгларга удур туржур күжү кошкай бээрге, бузук диштиг улустуң чаак кезээ ыжа бээр. Ол 2 хонук үргүлчүлээр, хемчээн албас болза, 3 дугаар хүнде чаактың адаанче ыжык бадар. Кажан ириң эътче ханылап киргеш, ыжып эгелээрге, ынчан айыыл кончуг улуг. Хоорайдан-даа, кожууннардан-даа шак мынчаар кээп турар улус кайы хөй” – деп, ол чугаалаан.
Диштерни бичиизинден тура камнаары кончуг чугула дээрзин Сылдыс Өлчейбен тайылбырлаан. Бичии кижиниң дижи кариестели бээр болза, ол дораан үрелир. Ынчангаш, бирээде, профилактика ажылын чорудар. Бичиизинден диштерни камнап, чаа төрүттүнүп келирге-ле, салаага кедирер тускай щётка-биле аштап эгелей бээр. Чоорту дижин чугдуруп өөредир. Шору өзе бээрге гигиенист эмчиже баары чугула. Аңаа дишти канчаар шын аштап-чуурун, диш чуур паста, щётканы канчаар шилиирин безин айтып бээр. Ийиде, чигирден ойталаар. Чигирниң микробтары дишти дораан үреп кире бээр. Үште, чылда 2 катап диштерни эмчиге көргүзүп ап турарын эмчи сүмелеп турар.
Чыжыргана СААЯ.
Чуруктарны маадырның архивинден алган.
"Шын" №55, 2023 чылдың июль 26