Ондар СЕГЛЕҢМЕЙ, чогаалчы.
(Уланчызы. Эгези № 44, 46, 48, 50, 52, 54 «Шында»).
Аныяк эр ындыг хенертен келген өөрүшкүге харлыга берген. Кайызының-даа манаваан аас-кежииниң тевиинге чүнү-даа канчаар аайын тыппаан ийи аныяк кижи бот-бодунче уткуштур кылаштажыпканнар.
Мырыңай чыпшыр уткужуп келгенде, хенертен Вераның арнында өөрүшкүзү чиде хона берген. Ооң арны, дендии корткан чүве дег, агара берген. Ону көргеш, аныяк эрниң арны догааштыр кортканы илдең апарган.
– Ой, чүңер канчап барды? – деп, ол коргуп айтырган.
– Мен ССРЭ хамаатызы-ла болгай мен. Ам үш чыл болгаш ... – Вера харлыккаш, оон ыңай чугаалап чадаан.
– А мен ТАР хамаатызы мен – деп, аныяк эр арай боорда үнү сириңейнип харыылаан.
Ол аразында Тываның радиозу чугаалай берген. «Дыңнаңар! Кызыл чугаалап тур. Ам Кызылдың шагында он тос шак-тыр. Чазактың онза медээзин дамчыдар-дыр бис…»
Радионуң сөөлгү чугаазын дыңнааш, ийи аныяк кижи кайызы-даа кичээнгейин ынаар сала бергеннер.
Радио дамчыдылгазын уламчылаан:
– «Совет Социалистиг Республикаларның Эвилелинге каттыжар дугайында Тыва Арат Республиканың Биче хуралының дилээн хандырар дугайында Совет Социалистиг Республикалар Эвилелиниң Дээди Совединиң Чарлыы...»
Ийи аныяк кижи өөрүшкүден сырбаш дээш, дүрген-не бот-бодунче көрүшкеннер. Олар кайызы-даа, кулааның дыңнаанынга бүзүревээн чүве дег, сөс чокка удур-дедир карактарындан айтыржып турганнар. Оларның кайызының-даа карактары бот-бодунга «шын» деп харыылажып турганнар. Радионуң сөөлүнде дамчытканы:
«...Президиумунуң даргазы Калинин,
... секретары Горький».
Кайызының-даа арнында өөрүшкү куттулган. Бот-боттарындан карактарын алышпааннар. Өөрүшкү база аас-кежик эриин ашкаш, ийи аныяк кижиниң удур-дедир көржүп турган карактарындан чаштар чаактарын куду бадып турган. Кайызы-даа каттыржып, база кайызы-даа ыглажып турганнар. Вера ачазының чугаалаанын чык кылдыр сактып келген: «Тывалар дээрге барык-ла бистиң өг-бүлевисте улус ышкажыл».
Белеткел чокка хенертен таварышкан аас-кежикке база өөрүшкүге «эзирээнинден» кайызы-даа каттырышпышаан, бот-бодунче уткуштур шуражы бергеннер. А бичии Маадыр шагда-ла ойнаарактары-биле меннип турган.
Ийи аныяк кижи улуг өөрүшкү-биле боттарындан карак алышпайн, каттырышпышаан, туттунчуп алгаш, ырлашпышаан, танцылап турганнар.
Ырак-делгем төрээн мээң чуртумну,
Ында арга, даглар, хемнер хөй.
Ынчаар кижи хостуг тыныпкы дег
Ындыг өске чурт-даа билбес мен.
– Мээң фамилиямны, адымны, адамның адын Ондар Комбу Байыр оглу дээр. А сээңиин кым дээрил? – деп, Комбу каттырып айтырган.
Аттарын безин билишпейн чыткаш, ындыг чоок апарганнарын чаа эскерип кааш, дыка үр өөрүшкүлүг каттырышканнар.
– А мени Ондар Вера Васильевна дээр.
1945 – 1947. Сарыг-Сеп – Новосибирск.
"Шын" №56, 2023 чылдың июль 29