Чаш кижиниң кадыынга айыыл диргелип келгенде, ол улуг улус ышкаш оом-моом аарып тур деп тайылбырлап шыдавас болганда, анестезиолог-реаниматолог эмчилерден кончуг дүрген хемчег алыры негеттинип келир.
Ындыг таварылгада, чаңгыс минута безин улуг рольду ойнай бээрин эмчилер билир. Ынчангаш бо эмчилерниң ажылында шактап каан режим ёзугаар дыштаныры шуут болдунмас – дүне-даа, хүндүс-даа, дыштаныр хүнде-даа кыйгыртып болур. Шак мындыг байдалда хөй чылдар дургузунда ажылдап чоруур эмчиге Чечек Даш-ооловна Монгушту хамаарыштырып болур. Ол Республиканың уруглар эмнелгезинде бедик дуржулгалыг анестезиолог-реаниматолог эмчилерниң бирээзи. Кижилерниң кадыын камгалаар буянныг мергежилди шилип алгаш, эмчи болуп ажылдаандан бээр 27 чыл чедип турар. Коллективинде аныяк эмчилерге – бүзүрелдиг дагдыныкчы, хоочун эмчилерге – соон салгаан чоргааралы. Берге байдалда келген чаштарның тынын алыры – эмчиниң хүннүң-не кылган ажылы.
Салгал дамчаан эмчилер
– Мен бо мергежилди албан-биле шиливээн мен. Амыдырал аайы-биле чайгаар ындыг болган. Авам Эльтона Оюновна Шиирап база уруглар эмчизи чораан кижи. Миннип кээримге-ле, дүне-даа, хүндүс-даа авамны бо-ла бажыңдан келдире бээр. Ынчан үш-дөрт хар үези турган боор мен, авам дыка дүрген мени хепкерипкеш-ле, “дүрген дузага” олуртуптар. Эмчиге келген дораан, берге байдалдыг уругга эмчи дузазын чедирери-биле ак халадын кедипкеш, ажылдап кире бээрге, мен эмнелге кушетказының кырынга удуп каар турганым сактыр-дыр мен. Ындыг таварылгалар доктаамал болур чүве, чаңчыга-даа берген мен. Ынчалдыр бичиимден тура эмчиниң дүн-хүн чок ажылын көрүп келген болгаш, шилилге кылыр арга меңээ турбаан.
Алды харлыымда, авам чок апарган соонда, акымның өөнүң ишти Мария Кыргысовна Наксыл мени азырап өстүрген. Ол база эмчи кижи. Ону мен дөмей-ле ием ышкаш хүлээп чоруур мен. База бир эмчи – Дарья Оюновна Артына. Бо даай-авам фтизиатр. Республиканың туберкулёз диспансеринге пенсияже үнгүже ажылдаан кижи. Ынчалдыр эмчилер аразынга өзүп келгеш, школа соонда Барнаулдуң эмчи институдунче өөренип киргеш, 1993 чылда доостум. Тывага интернатура эрткеш, Чадаанага чартык чыл ажылдаан мен. Оон Кызылга келгеш, бо уруглар эмнелгезинче ажылдап киргеш, олчаан мында артканым бо. Бодумнуң өг-бүлемде база-ла эмчилер колдаан. Өөм ээзи база эмчи. Кады чаңгыс черде ажылдап турар бис. Берге байдалдыг уругларны эмнеп тура, сүмележип, деткижеринге-даа эптиг-дир. Уругларымның улуу 32 харлыг, ол программист кижи. Ортуну 23 харлыг. Ол оглум база эмчи мергежилин шилип алган. Авамның өөренип чорааны Томскунуң эмчи университедин доозуп алды. Ординатураны дооскаш, Тывага ажылдап чедип кээринге идегеп турар бис. Хеймер оглувус ам 14 харлаар. Келир үеде кым болуру, амдыызында билдинмес. Үе көргүзер – деп, эмчи чугаалады.
Өөредип алырга-ла, өскээр чоруй баар
Кандыг-даа ажылга чедер-четпестер турар. Күрүнениң талазындан кадык камгалалынче улуг кичээнгейни салып, национал төлевилелдер-биле эмчи дериг-херекселдерин чаартып турар-даа болза, кадрлар айтырыы ам-даа эки деңнелде келбээнин Чечек Даш-ооловна чугаалады:
– Эгезинде маңаа ажылдап келгенимге көөрде, бо эмчи салбыры сайзырап, чаартылгалар хөй кылдынып турары көскү. Ылаңгыя амгы үеге дүүштүр кылган дериг-херекселдер-биле ажылдаары чиик апарган. Ооң мурнунда кожууннардан берге байдалдыг уругларны албан Кызылга эккээр турган болза, ам кожуун эмчилери-биле телефон дамчыштыр чаңгыс эмчи дылынга чугаалажып тургаш, нарын аппараттар дузазы-биле чаштарның тынын ап, эмнептер арга тургустунганы өөрүнчүг. Ындыг-даа болза аныяк эмчилерниң үнер-кирер шимчээшкини соксавайн турар. Чылдагаан чаң- гыс – акша-шалыңывыстың эвээжи. Бо эң-не чидиг айтырыгларның бирээзи дээрзин эмчи коллегаларым шупту билир.
Бистиң коллективте 10 кижи бар. Чартыы хөй чылдарда ажылдап каапкан дуржулгалыг эмчилер. Оларның үжү эр эмчи. Чаш төлдүң тынын алырынга бо он кижиниң киирип турар үлүг-хуузу улуг. Ам-даа эмчилер биске чедишпейн турар.
Биске, эмчилерге, чаш уругнуң кадыын экижидип алырда, ылаңгыя берге байдалдыг уругларны эмнеп турган үеде, чаңгыс көрүштен-не эки билчир улус-биле ажылдаарга, минута, секунда хыл кырында келгенде, чугула херек алдын үени шын ажыглап четтигиптеринге дыка дузалыг боор. Чаңгыс команда кылдыр бот-боттарынга чаңчыктырып, кызып тургаш, элээн дуржулга киир өөредип алырга, чоруй баарга, харааданчыг чорду. Оон база катап чаа кижини өөредир апаар, а аңаа үе негеттинер. Бо байдалдар ажылга дыка шаптыктыг дээрзин черле чугаалавас арга чок – деп, Чечек Даш-ооловна сагыжын өйүп чоруур бодалдарын үндүр чугаалады.
Аспирин-не дээр, амПициллин-не дээр
– Аарыгны чалап алыр эвес дижир болгай. Чаш уругларның аарып турарының чылдагааны, хөй кезиинде ада-иениң харыысалга чогундан болуп турарын бо хөй чылдар дургузунда эскерип келдивис. Уруглары бичии думаалай-даа берген болза, ада-иелер боттары эмнеп кириптер. Тааржыр-таарышпас эмнер ижиртип, интернеттен реклама көрүп алгаш, билир-билбес эмнерин берип тургаш, уругларының аарыын өөскүдүп алган кээр, чамдык таварылгаларда эрттир ижиртип алгаш, аарыг чок черге хораннап-даа алыр часкан болур.
Грипптээнде-даа, бичии чөдүре-даа бээрге, ада-иелерниң хөй кезиин дыңнаарга-ла, аспирин-не дээр, ампициллин-не дээр. Уруг бүрүзүнүң организми аңгы болганда, чүгле эмчиниң айтып берген эмнерин ижиртир болза эки-дир ийин. Шуут хөлүн эрттир орайтадып алгаш, эмчиге уругну эккээрге, эмчи дузазы күш четтинмейн баарга, дыка хомуданчыг боор. Бүгү күштү үндүрүп, кызып эмнеп турда-ла, чаш организм суларап, декперилбейн-даа баар, кижи ыызы кээр. Ындыг үеде ада-иелер бурууну чүгле эмчилерниң кырынче чууй каарын бодаар. А херек кырында боттарында деп чүвени билбес болур. Ол чаш төлдерни кээргээш, ада-иелерин кончуй бээр-даа турдум. Сөөлгү үеде бичии чаштарның хораары эвээжеп турар-даа болза, ада-ие бүрүзү ажы-төлү дээш кезээде харыысалгазын кошкатпайн, кичээнгейлиг болуру күзенчиг. А биске эң-не улуг өөрүш- кү – берге байдалдыг, тын чок чыткан уругнуң медерел кирип келгеш, кижи кылдыр көрүп кээри.
Хоорайда чаартылгаларны-даа эскербейн баар
Ажылывыс солун. Ындыг-даа болза хууда амыдыралче, өг-бүлеже кезээде үе чедишпес болур. Чуртталгавыстың хөй кезии ажылда эртип турар болгаш, хоорай иштинде кандыг чаартылгалар кылдынып турарын безин чамдыкта билбейн баар чордувус. Анестезиолог-реаниматолог эмчилерниң профессионал байырлалывыста шупту эмнелгеде четкилеп келген турарывыс дээрге, байырлаар дээш эвес, а берге байдалдыг эмчиже кирген бичии уругну ИВЛ аппаратта кошканы. Ону хайгаарап, ооң диагнозун шын тургузары-биле анализтериниң харыызын манап турарывыс бо. Бичии чаш медерел кирип, аарыгны тиилеп үнүп кээр-ле боор деп идегеп тур бис...
А кады ажылдап чоруур коллегаларымга дыштаныр болгаш өг-бүлезиниң чанынга турар үези хөй болурун күзээр-дир мен. Чуртталга эки, а эки чурттаары оон-даа онза.
/ К. Монгуш.
Чурук авторнуу.