БҮГҮ-ДЕЛЕГЕЙНИҢ ЭМИГ СҮДҮ-БИЛЕ ЧЕМГЕРИЛГЕ НЕДЕЛЯЗЫ
Бүгү-делегейниң эмиг сүдү-биле чемгерилге неделязын Кадык камгалалының Бүгү-делегей организациязының бот-идепкейи-биле чылдың-на демдеглеп турар. Бо чылын ол неделяны август 1-ден 10-га чедир чарлаан.
Эмиг сүдү-биле чемгерил-ге — чаштарның кадыкшылын быжыглаар болгаш өлүп-хораарын эвээжедир эң эки аргазы.
АНЫЯК ИЕЛЕРГЕ СҮМЕЛЕР
Чаш төл төрүттүнгениниң эге хонуктарында үргүлчү-ле эмиг эмер, оон салдыкпас. Ынчангаш чежени хереглей-дир, шыдавыже эмзириңер. Дүне база-ла чемгериңер, ол эмииңер сүттелиринге дөгүм болур. Эмииңерни кандыг-даа үеде, чеже-даа эмзириңер. 4-6 ай болгужеге чедир, чүгле эмииңер сүдү-биле чемгериңер. 6 айлыындан эгелеп немей чемгерип эгелээр силер. Эмигден чемгерилгени 2 харга чедир, оон-даа ыңай уламчылап болур.
Эмиг допшузун саваңнап чугбаңар, ол кешке хоралыг. Допшуларга мазь база чагбаңар, бир эвес олар хорлай берген болза, бодуңарның сүдүңер ажыглаңар.
Үр үеде эмзирбейн барган азы ара соксаткан болза, ырыккан эмиг сүдүн хол-биле азы сүт үндүр сордурар херексел-биле үндүр саңар, чүге дизе эмиг сүдүн тырттылдырбайн, эмзирип чемгерерин уламчылаар апаар-ла болгай.
Чаш төлдү чемгерерде азы оожуктурарда, эмискик, шилчигештер, хей-соскалар ажыглаваңар, чүге дизе олар ооң эмиг эмер шинээн кошкадып, иезиниң эмииниң сүт чыылдазын кудуладып болур.
Ие кижиниң сүдүнге дөмей чүве чок, ол тускай составтыг, ону бойдус боду чаяаган. Ава чаш төлүн чүгле сүдү-биле эвес, ынакшылы, эргеледии-биле база чемгерер болгай.
БУРУН ШАГНЫҢ ЧАҢЧЫЛДАРЫ
Тыва кижиге чаш төл дээрге бурганның хайырлаан кончуг улуг аас-кежии болур. Чаш төл-бүзүрелдиң, идегелдиң, ынакшылдың, чоннуң амыдыралының үзүктел чогунуң бадыткалы.
Бурун шагдан тура өгбелеривис иштиг херээжен кижини кончуг хүндүлээр, хумагалаар, камнаар чораан. Чүге дизе иштиг херээжен кижи өске херээжен кижилерден бодунуң онза байдалы-биле ылгалып, чаа чуртталганың чаяакчызы болуп чоруур. Тывалар кижиниң байы ажы-төлүнде деп санап, иштиг иеге онза камныг хамаарылгалыг туран.
Ынчангаш иштиг херээжен кижиниң кадыкшылынче улуг кичээнгейни салып чораан. Чүге дээрге кадык авадан кадык төл төрүттүнер дээр-ле болгай.
Ынчангаш тыва чон бурун шагдан тура иштиг херээжен кижи кандыг-бир багай чүвеге таварышпазын дээш, ооң сагыш-сеткилин болгаш мага-бодун багай чүүлдерден камгалап, ие кижиниң сааттыг турар үезинде сагыыр хоругларын даңзылап доктааткан:
Иштиг-сааттыг кижиниң дилээн чүвезин албан бээр чораан, оон башка ол ымзаны бээр, харын-даа эмии ыжып болур.
Арагалап, таакпылап болбас, чүге дээрге арага болгаш таакпы төрүттүнер чаш төлдүң кадыкшылынга хоралыг. Кижиниң кадыкшылынга арага болгаш таакпының хоразы улуг дээрзин бүгү делегейниң эмчилери бадыткаан.
Келир үеде ие болур кижи хөй кижи чыылган черже барып болбас. Ылаңгыя чок апарган кижини сөөлгү орукче үдеп турар черже, ол ышкаш орнукшудулга ёзулалынга киржип болбас.
Аар ажыл кылбас, аар чүве көдүрбес. Бодунга хала чок болгаш кадыынга тааржыр чиик ажылды кылып болур. Сергек болгаш шимченгир херээжен кижи чиик божуур. Шуут ажыл кылбайн олуруптар болза, иштинде чаш төл эрттир өзүп, кили улгады бээр. Ындыг таварылгада бергедежип чиигээр.
Төрүттүнмээн чаш уругну манавас. Чырык өртемчейже кээр дээн кижи бодунуң үезинде моорлап келир.
Эзер чок аътка халдып база аъттыг кижи артынга ушкажып болбас. Божуурда бергедежип болур, уруг сыртыы саадап болур.
Орай дүне чааскаан үнмес, ырак чер чорбас. Караңгыда хөй чүве көргеш, иштиг ие коргуп болур. Хенертен коргуушкун иштиг кижиниң сагыш-сеткилиниң байдалынга багай салдарлыг болур.
Будун доңуруп болбас.
Хорадавас, ыглавас, кылыктанмас, бак сагыш тутпас, аас-дыл кылбас. Сааттыг ие кижиниң сагыш-сеткилиниң байдалы иштинде чыдар чаш төлүнге салдарлыг. Ынчангаш хөңнү чок кижилер-биле харылзаа, чугаа тутпас, аас-дыл үндүрген улус чанынга туруп болбас.
Аргыттынып, дааранып болбас, ине-хендир тутпас. Чүге дизе ижин иштинде чаш төл авазының кылып турар кылдыныгларын өттүнүп, шимчеп турар болур. Ынчангаш авазы дааранып, аргыттынып эгелээрге, чаш төл ооң аайы-биле хөй шимчээшкиннерни кылып, бодунуң хининге ораажып болурунуң айыылы бар.
Хымыш, калгак чылгавас. Чүге дизе төрүттүнген төл тас кылдыр төрүттүнүп кээп болур деп чугаалар турган.
Ижин иштинде чаш төл аажок шимченгир болур болза, авазы аңаа ыры ырлап бээр болза, кончуг таарымчалыг. Ижин иштинге тургаш-ла, өпей ыры дыңнап өскен уруглар каржы сеткили чок, буянныг, эки кижилер болур.
Сааттыг херээжен кижи бодунуң иштинде чаш төлү-биле көзүлбес быжыг харылзаалыг болганда, бодунуң сагыш-сеткилин оожургадып, черле муңгаратпайн, долгандыр турар бойдусту магадап, чараш чүүлдерже кичээнгейин салып чорза эки.
Сааттыг ие кижи шагзырап баксырай берген үеде улгады берген өгбе кижи ону артыжаар болза эки. Артыштың чыды оожургадыр, дүвүрелден чазыктырарынга дузалаар. Харын-даа өгнүң иштинде янзы-бүрү багай энергиядан арыглаар.
Амгы үеде сааттыг херээжен кижилер иштин көзүлдүр кеттинип алган болур. Өгбелеривистиң чагып чорааны ёзугаар, тыва иштиг херээжен кижи иштин улуска көргүспес чораан. Чүге дизе артык сеткилдиг улустуң багай сагыжы чеде берип болур.
Наталья КОНГАР, Тыва Республиканың Кадык камгалал яамызының Аарыгларга удур кадыкшылга төвүнүң акушерказы.
Чурукту интернеттен хоолгалаан.
“Шын” № 30 2025 чылдың август 73Оценили 3 человекаПоказать список поделившихся