Эрзин кожууннуң девискээринде Тастыг деп черде ховар даг рудазы литий чыдынын шиңгээдип алыр талазы-биле ажылдарны чорудуп турар «Эльбрусметалл-Литий» кызыгаарлаттынган харыысалгалыг ниитилел тус черниң социал-экономиктиг хөгжүлдезинге бодунуң үлүүн киирип турарының херек кырында херечизиниң бир бадыткалы – Эрзин суурга алгыг-делгем, ниити шөлү 850 дөрбелчин метр спорт залын тудуп доосканы. Эрзинден өске республиканың кожууннарында чок ындыг улуг спорт залын ажыглалга кииргени Тываның удуртулгазының регионда ажылдап турар инвесторлар-биле билдилиг кады ажылдажылгазының түңнели дээрзи чугаажок.
Чаа спорт комплекизиниң байырлыг ажыдыышкынынга Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг барып киришкен. Тус черниң чурттакчыларынга чаа спорт комплекизин ажыглалга кииргени-биле холбаштыр байыр чедирип, оларның өөрүшкүзүн үлежип тура, Тываның Баштыңы: «Бир чыл бурунгаар куруг турган бо черде бөгүн кайгамчык спортчу комплекс туттунган. Чаа спорт залынга хөй спортчулар киржилгелиг чемпионаттарны болгаш улуг маргылдааларны эрттирип болур байдал тургустунган-дыр. Эрзин кожуунга спорт улам сайзыраар” – деп чугаалаан. «Эльбрусметалл-Литий» кызыгаарлаттынган харыысалгалыг ниитилел Эрзин кожууннуң Качык суурда школа септелгезинге дузалажып турганын база Владислав Ховалыг сагындырган.
Спорт залынга волейбол, баскетбол дээш хөй кижи киржилгелиг өске-даа оюннарны ойнап болур. Спортчуларның хеп солуп кедер өрээлдери, тренерлер кабинеттери бар. А эң-не кол чүүл – кыжын, чайын-даа маңаа спортчу секцияларны эрттирип, спортчуларның белеткелин бедидип, республика болгаш Россия чергелиг маргылдааларга белеткенип болуру. Ынчангаш чаа улуг спорт комплекизиниң ажыттынганынга Эрзинниң спортчулары, оларның тренерлери аажок амырап, ол ажылды башкарып чоруткан Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгга база өөрүп четтиргенин илередип турганнар.
Чаа спорт комплекизин тудуп турда, тус черниң чурттакчылары кыдыындан хайгаарап чоруп турбааннар. Эрзин кожууннуң спорт школазының директору, тускай шериг операциязының киржикчизи Мунзук Солун-оол баштаан спортчулар чаа спорт комплекизиниң тудуунга тудугжуларга дузалажып ажылдап турганнар. Чүге дээрге чаа спорт залы Эрзин кожууннуң спорт школазынга хамааржыр. Улуг спорт залдыг апарганы-биле холбаштыр ук школага спорттуң аңгы-аңгы хевирлеринге спортчуларның белеткели улам экижииринге директор биле тренерлер бүзүрелин илередип, моон соңгаар спортчу чедиишкиннер оларның кызымак болгаш билдилиг ажылындан хамааржыр деп санап турарлар.
Эрзинниң спорт школазы эрге-чагырганың болгаш республиканың Спорт яамызының талазындан деткимчени үргүлчү ап келген. Сөөлгү үш чылда командалар эки шынарлыг чаа спортчу хептерни болгаш спортчу дериг-херекселдерни алган. Бо чылын – алгыг-делгем спорт комплекизин. Ындыг дуза хөй ажы-төлдүг болгаш тускай шериг операциязында адалары киржип турар өг-бүлелерден бичии спортчуларга улуг деткимче болган.
Эрзинден Тывага болгаш оон дашкаар ат-сураа билдингир спорт мастерлери үнген. Олар дээрге хостуг хүрешке спорт мастерлери: спорт школазының директору Мунзук Солун-оол боду, Шораан Мунзук, Павел Сагды, Сүгдер Ламажап, самбога ССРЭ-ниң спорт мастери, ССРЭ-ниң кызыгаар шериглериниң самбога каш дакпыр тиилекчизи, ССРЭ-ниң Чепсектиг Күштериниң самбога ийи дакпыр чемпиону Павел Шаптан дээш өскелер-даа. Тыва национал хүрешке шыырак мөгелер Эрзинде бар. Оларның бирээзи Баткар Баасан. Тыва хүрешке республика чергелиг хүрештерге Баасан каш дакпыр шаңналдыг черлерни ээлээн. 2015 чылдың август айда Японияның Осака хоорайга эрткен сумо хүрешке делегейниң бирги чери дээш маргылдаага Баткар Баасан 80 килге сегиржип алыышкыннарга тергиидээш, алдын медальды чаалап алган. Оларның спортчу үлегер-чижээ, спортчу тиилелгелери, арга-дуржулгазы Эрзинге спорттуң сайзыраарынга дыка салдарлыг болган.
Элээн улуг хемчээлдиг спортчу маргылдаалар эрттирериниң арга-дуржулгазы Эрзин кожуунда бар. Чижээлээрге, “Спортту бажыңнар чанынче” ("Спорт во дворы") губернатор төлевилелиниң угланыышкыны-биле республика чергелиг "Эрзинивис экерлери" бокс турнирин эрттирген. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның демдеглээни дег, Эрзинге спортту улам хөгжүдериниң шаптараазыннарының бирээзи алгыг-делгем спорт залының чогу чайлаттынган, спорттуң аңгы-аңгы хевирлери кожуунга улам сайзыраар байдал тургустунган.
Аңаа спортка хандыкшыдыг ажы-төлдүг ада-иелер дыка өөрүп турарлар. Тускай шериг операциязының киржикчизиниң өөнүң ишти, хөй ажы-төлдүг ава Алдынай Самбуу улуг спорт комплекизин тударынга хамаарылгалыг болган шупту кижилерге өөрүп четтиргенин илередип: “Бо спорт залы бичии-даа, улуг-даа кижилерниң чыглыр, аңаа кадыын экижидер чери апаарынга бүзүрээр мен. Чүгле спортчу секциялар эвес, күш-культураның кадыкшылга бөлүктери ажыттынар боор” – деп чугаалаан.
Чаа спорт комплекизиниң ээзи болур организация – Эрзинниң спорт школазының директору Мунзук Солун-оол школачыларның, улуг-даа кижилерниң аразынга спорттуң болгаш күш-культураның хөй хемчеглерин чорудар, кожуунда спорттуң чаа өргээзинге тус черниң чурттакчы чону кам-хайыралыг болур дээрзинге бүзүрелин илереткен.
Тыва Республиканың удуртулгазы биле «Эльбрусметалл-Литий» кызыгаарлаттынган харыысалгалыг ниитилелдиң аразында дугуржулга ёзугаар Эрзин кожууннуң Бай-Даг, Тес-Хемниң Самагалдай, Барыын-Хемчик кожууннуң Аяңгаты, Сүт-Хөлдүң Кызыл-Тайга, Чеди-Хөл кожууннуң Ак-Тал, Чөөн-Хемчик кожууннуң Чыраа-Бажы, Бай-Тайганың Кызыл-Даг, Каа-Хемниң Сарыг-Сеп суурларга “Эзирлер уязы” бичии спорт залдарын тударын планнаан.
Лопсан МОҢГУШ.
Чиңгис СААЯНЫҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №43 2025 чылдың ноябрь 6