Чайгы үеде найысылалдың садыгларының баартактарында эът өртээ хүнден хүнче өспүшаан. Чурттакчы чон аъш-чем өртээниң өскениниң дугайында чидиг айтырыгларны социал четкилерде тургузуп турар. Ылаңгыя бо чайын хой болгаш инек эъдиниң өртээ дыка өскен. Ынчангаш бо чидиг айтырыгны сайгарып көөрү-биле ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Алик Монгуштуң удуртулгазы-биле көдээ ажыл-агый яамызының төлээлери баштаан ажылчын бөлүк Кызылдың эът садып-саарып турар садыг төптерин хынап четкен.
Бо хүнде эът баартактарында өртектерни көрээл: сөөк чок чымчак эъттиң бир килде 550-ден 650 рубль чедир. Тырткан эъттиң килде өртээ база аңгы-аңгы, бир баартакта 450 болза, чанында 500 рубль.
Ботка каражалыг ажылдавазы-биле эъттиң өртээн өстүрер ужурга таваржыр-дыр бис деп садыгжылар чугаалап турар. Садыгжы Анатолий Ооржак эът өртээниң өскен чылдагааны эът эккеп дужаап турар кижилер ооң өртээн өстүргенинде деп турар: «Бис чамдыкта эътти 350 рубльге-даа хүлээп ап турдувус. Ам изиг үеде 300 рубль чедир бичии бадырыпкан. Хүлээп алган эъдивисти аштап-арыглаар, мөң эът, сөөктүг эът деп аңгылаар болгай бис, ону база өөренип көөр болза эки. Мен 10 чыл эът садып тур мен, дуржулгадан көөрге, август айда, кажан малды хөйү-биле соп эгелээрге, эът өртээ бичии бада бээр боор чүве».
Эът өртээниң өскен чылдагаанын 2022 чылда чайгы кааңдаашкын уржуунда мал чемин четчири-биле белеткеп ап алыр арга чок болганы, мал-маганныг көдээ ажыл-агыйларга эрткен кыштың берге эрткени, малды ажаап-тежээринге малчыннарның чарыгдалдары көвүдээнинде деп республиканың Көдээ ажыл-агый яамызы тайылбырлап турар. Шээр болгаш бода мал эъдиниң бот-үнезинге берге кыштаглаашкын салдарлыг болган. Кааңдаашкынның уржуундан малчыннар Бии-Хемден база кожа регионнардан улуг өртекке мал чеми садып алыр ужурга таваржып турган.
Регионга эът продукциязының өртээн доктаадырын, ону системалыг организастаарын Көдээ ажыл-агый яамызынга ТР-ниң Чазаа дааскан.
Эът өртээниң өскен чылдагааннарын Алик Монгуш мынчаар тайылбырлаан: “Бирээде, берге кыштаглаашкын үезинде мал чеми чедишпезинден малдың күш-шыдалы кошкаан, арып-дорупкан, эътке соп болур семис-шыырак мал эвээжээн, ынчангаш эът өртээ өзе берген. Өртектер хенертен улгаттыр өзе бээр байдалдарны болдурбазы-биле, регионнуң чазаа көдээ ажыл-агый яамызы-биле кады төлевилелдерни ажылдап кылган. Ол төлевилелдер эът болгаш ооң өртээниң айтырыгларын алызында кедилиг шиитпирлээр ажылдар болур ужурлуг. Узун хуусалыг сорулгага — соодукчулуг комплекс тудуу хамааржыр. Ол төлевилелди боттандырар хуу сайгарлыкчыны шагда-ла томуйлаан. Бо сайгарлыкчы чай дургузунда малчын аалдарны кезип, эътти курлавырга садып алырының графигин тургускан. Соодукчулуг комплекске садар эъттиң өртээн доктааткан, ол рынок өртээнден чиик турар ужурлуг» — деп, ТР-ниң чазак даргазының оралакчызы Алик Монгуш чугаалаан.
Соодукчулуг, 3000 дөрбелчин метр шөлдүг комплекс тудуундан аңгыда, эът продукциязының өртек-үнезин таарыштырып чурумчудар сорулга-биле регионнуң Көдээ ажыл-агый яамызы чоокку үеде тус черниң эът бүдүрүкчүлериниң даңзызын тургузар.
«Субсидия хевирлиг күрүне деткимчези алган малчыннар, мал ажыл-агыйлары бисте бар. Таарымчалыг өртекке чурттакчы чонну эът продукциязы-биле хандырар харыысаалганы оларга хүлээндирер» — деп, Алик Монгуш медеглээн.
ТР-ниң көдээ ажыл-агый сайыды Алдай-Мерген Ховалыгның чугаазы-биле алырга, бо айтырыгның ийи талазын көөр болза эки: «Малчын кижи малын семиртир азыраар дээш, кыштың соогу, чайның изии дивес иженип кээр болгай, а садып алыкчы кижи садып алыр аргалыг болурун база бодап билир ужурлуг бис. Ынчангаш бо хүнде мындыг шиитпирге келген – мөң эъттиң бир килде өртээ 400 рубль болур, а хүлээп алыр өртээ – 280 рубль. Ол араттарга таарымчалыг өртек-тир. Август – сентябрь айларда мал согар үе кээрге, хүлээп алыр өртектер чоорту бадып эгелээр».
Фермер ажыл-агыйны хөгжүдер фондунуң көдээ ажыл-агый рыноктарында эът өртээ шак-ла ындыг. Кызылда ындыг ийи рынок бар: хоорайның оң талазында база Восток микрорайон- нарда.
«Малчыннарга эът садып-сайгарарынга чамдык бергедээшкиннер бар, чижээлээрге, чөпшээрел документилер, ветеринария албанының шынзылгазы, сертификаттар дээш оон-даа өске. Малчын кижи үргүлчү кадаттан ырап шыдавас. Ынчангаш бистиң яамыда арат-фермерлерге деткимче көргүзер фондуну тургускан. Бо фонд араттан дорт рынокка чедир кандыг-даа шаптараазын чок үделге ажылдарын хандырар» — деп, көдээ ажыл-агый сайыды дыңнаткан.
Алдынай СОЯН белеткээн.
"Шын" №52, 2023 чылдың июль 15