Сөөлгү чылдарда хоорайның кудумчуларында автомашиналарның көвүдээнин кижи бүрүзү эскерип тур боор. Транспорт-биле деңге гаражтарның саны хүнден хүнче өзүп орар. Ооң-биле чергелештир кайда-даа бүрүткеттинмээн «черлик» гаражтар база хөйү-биле немешкен. Ук айтырыгга хамаарыштыр Федералдыг бүрүткел албанының Тыва Республикада эргелелиниң удуртукчузу Светлана Тулуштуң тайылбыры:
– Гаражтыг хамаатыларның кичээнгейинге! Чамдык хамаатыларның бир болза гаражының, бир болза ооң турар чериниң документизи чок болуп турар. Документизи чок эт-хөреңгиниң өртек-үнези куду болур деп билир бис. Бүрүткеттинмээн оран-сава дээш, күрүнеге үндүрүг төлевейн турарындан база ук оран-саваның өртээ чиик апаар.
Ол бүгүнү чурумчудар дээш, хоойлу-дүрүмге хамаарыштыр бичии өскерлиишкиннерни киирип тура, «Гараж амнистиязы» деп тускай программаны ажылдап кылган. Бо программа шагда-ла боттанып эгелээн-даа болза, күзээнивис дег, чон гаражтарының документизин кылдырарынче далашпайн турар дээрзин эскердивис. Ол документилерни кылдырарынга хөй эвес, каш-ла документ ажыглаар кылдыр хоойлу езугаар чиигедип кааптарга-даа, ажыл-херек чылбайн турар.
Ынчангаш федералдыг бүрүткел албаны дараазында шиитпирни хүлээп алган. Москвада удуртулгавыстан күрүне бүрүткелинде частырыгларны доозазын эдер дугайында айтыышкынны алган бис. Ажылды чорудуп эгелээрде, Кызылда эң-не хөй хуужудулга документизи чок гаражтарлыг кооператив-биле ажылдаар деп шиитпирлээн бис.
«Ангарск бульвары» микрорайонда «ГСК-12» гаражтар кооперативиниң даргазы-биле ужуражып, хуралдадывыс. Документ чок гаражтар турбас болзун дээр болза, кандыг документилер чыырын, чүнү канчаарын айтып бээрвиске, 2–3 хонук дургузунда чорук-херекти чогудупкан. Чоокку хүннерде ол кооперативтиң кежигүннери гаражының болгаш ооң турар чериниң документизин кылдырар дугайында билдириишкиннерни киирип эгелээр боор.
КАНДЫГ АЖЫЛДАРНЫ КЫЛЫП ЧОРУДАРЫЛ?
Бирээде, учетта турар-даа болза кызыгаары айыттынмайн турган черлерниң кызыгаарларын демдеглээр. Чижээлээрге, хамаатының холунда чериниң документизи бар-даа болза, а кайдазы билдинмес дээн ышкаш чүүлдер бар. Картада кайызы кымныыл деп билдинмес. Ол частырыгларны эдер дээш, улуг ажылдарны кылып чорудуп турар бис. Гаражының азы ооң турар чериниң документизин кылдырар билдириишкин киирген хамаатылар документилерин халас кылдырып ап болур. Бир эвес техниктиг планы чок гараж болза, Кызыл хоорайның Горная кудумчузунда 104А бажыңда кадастр черинге 2500 рубль төлээш, кылдырып алыр аргалыг.
Өске-даа кооперативтер-биле бо ажылды чорудар бис. Хамаатыларга ыңай-бээр барып, үе чарыгдаан-даа ажыы чок. Чүгле кооперативиниң даргазынга «гаражымның болгаш ооң турар чериниң документизин кылдырар мен» деп билдириишкин киирер. Бир эвес гаражының техниктиг планы чок болза, ону харын боду төлеп кылдырып алыр апаар. Ынчангаш гаражтар кооперативтериниң даргаларын бистиң-биле кады ажылдаарынче кыйгырып тур бис.
Гаражтарының ээлери эт-хөреңгизиниң документизин кылдырып алырга, кооператив черниң арендазын төлевейн баар, а хууда эт дээш үндүрүгнү хууда хамааты төлеп эгелезе-даа, документилиг гаражтың үнези каш катап улгады бээр. Бичии участок дээш үндүрүг ындыг-ла кончуг көвей эвес болгай. А хууда эт-хөреңгиниң үнези чүүден-даа улуг дээрзин билир бис.
Кооперативке-даа, хамаатыга-даа, күрүнеге-даа орулгалыг болур.
Анализ кылып, хыналда чорутканының түңнелинде, ГСК-12 гаражтар кооперативинде 400 ажыг объектилер бүрүткел документизи чок ажыглалда турар болган. «Гараж амнистиязы» гаражтың бодунуң-даа, турар чериниң-даа документизин халас кылдырып алырынга дузалаар. Чаңгыс-ла чарыгдал гаражтың техниктиг планын кылдырарынга 2500 хире рубль үндүрер дээрзин «Роскадастр» компаниязының салбырының директору Леонид Дамдын демдеглээн.
Айдың ОНДАР.
Авторнуң тырттырган чуруу
«Шын» №74 2023 чылдың сентябрь 30