Хөй ажы-төлдүг болгаш амыдыраар акша-хөреӊгизи чедишпес өг-бүлелерге «Социал хөмүр» губернатор төлевилелиниң деткимчези-биле күрүне дузалап турар. Чылдың-на ук төлевилел-биле одаар чүүл алыр өг-бүлелерниң даңзызын чаартып, бадылап турар.
Социал хөмүр-даш алыр өг-бүлелерниӊ хөй нуруузу Кызыл хоорайда чурттап турар. Бо чылын 503 өг-бүлени халас хөмүр-даш-биле хандырар. Хөмүр-даш одавайн турар Тере-Хөл биле Тожу кожууннарда өг-бүлелер одаар ыяшты дузаламчыга алыр.
Социал хөмүр-дашты хөй ажы-төлдүг, тодаргайлаарга, дөрт болгаш оон көвей ажы-төлдү өстүрүп кижизидип турар болгаш амыдыраар акша-хөреӊгизи чедишпес, от одаар чер бажыӊныг өг-бүле ап болур. Өг-бүлениӊ ай санында ап турар акша орулгазы Тывада амыдыраарынга көрдүнген акша-хөреӊгиниӊ кудуку хемчээлинден көвүдевес болур ужурлуг.
Одаар чүүл бээр күрүне деткимчезин ап турар өг-бүлелерниӊ саны чылдыӊ-на көвүдеп турар. Социал хандырылганы 2017 чылда — 718 өг-бүле, 2018 чылда — 1061, 2019 чылда — 2032, 2020 чылда — 3085, 2021 чылда — 3222, 2022 чылда 3624 өг-бүле алган.
Ук төлевилелдиң деткимчези-биле күрүнеден халас одаар чүүл алырда, билдириишкинни чылдың-на январь 10-дан март 31-ге чедир Тываныӊ Күш-ажыл болгаш социал политика яамызынга чагыртыр албан черлеринге, өг-бүле болгаш уругларга социал дуза чедирер төптерге, Кызыл хоорайныӊ чагыргазыныӊ социал политика талазы-биле департаментизинге киирер.
Кызыл хоорайның чурттакчызы Салимаа Күжүгет «Социал хөмүр» губернатор төлевилелиниң деткимчезин алган:
– Бо чылдың эгезинде Кызыл хоорайның чагыргазының социал политика талазы-биле департаментизинге четкеш, херек документилерни шуптузун чыггаш, дужаапкан мен. Ооң мурнунда күрүне деткимчези хөмүр-даш черле албайн турган бис. Паспорт, хөй ажы-төлдүг деп шынзылга бижик, каш акша-шалың ажылдап турарының дугайында бижик, уругларымның херечилелдери дээш бар-ла документилерни чыггаш, дужааптарымга, документилеримни хүлээп алган дугайында документ берди. Күзүн одалга сезону эгелээр бетинде, хөмүр-дашты дүжүрер деп баргаш долгаптар бис дээш, телефонумнуң дугаарын арттырып алган. Сентябрь эгезинде долгааш, хөмүрнү эккеп дүжүрүп берди. Хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге 2 тонна хөмүрнү халас дүжүрүп берип турары эки-дир. Ол өг-бүлелерге дыка эки деткимче.
Четтирдивис. Ынчалза-даа хөмүрнүң шынарының талазы-биле эки чүве чугаалап шыдавас-тыр мен. Элезин ышкаш хоюг хөмүр болду. Бодувустуң садып алган хөмүрүвүс-биле холуп алгаш, одап тур бис. Хөмүр-даш уургайында ажылдап чоруур кожам деткимче-биле алган хөмүрүвүстү көргеш, «чиг» хөмүр-дүр дээн. Ол улустуң дылы-биле алырга, «чиг» хөмүр дээрге кургатпаан хөмүр дээн деп билдим.
Кызыл хоорай чагыргазының социал политика департаментизи хөмүрнүң шынарының талазы-биле ТР-ниң Одалга болгаш энергетика яамызы харыылаар дээр болду.
ТР-ниң Одалга болгаш энергетика сайыды Эдуард Куулар хөмүр-даштың шынарының дугайында тайылбырны кылган:
– Хөмүр-даштың шынарынга хамаарыштыр кижи бүрүзүнүң бодалы аңгы-аңгы. Чамдык улус хоюг, а бир чамдыызы бүдүн-бүдүн хөмүрнү «эки» деп санаар. Хөмүр канчап-даа «чиг» болбас, шык бооп болур. Бир эвес «Социал хөмүр» губернатор төлевилели-биле алган хөмүрүңерниң шынары багай болза, ол-ла дораан ойталап болур. Бир болза, ТР-ниң Одалга болгаш энергетика яамызының социал четкиде арынынче бижип азы долгап болур. Биске багай хөмүр дугайында хомудал келирге, медээ келген адресче тускай комиссияны чорудар бис. Хөмүр-даштың шынарын ук комиссия тодарадыр.
Комиссия социал хөмүрнү лабораторияга хынаан соонда, хөмүрнүң шынары, шынап-ла, багай болза, хомудал киирген хамаатыга катап шынары эки одаар чүүлдү бээр.
Айдың ОНДАР
«Шын» №73 2023 чылдың сентябрь 27