Чаа чылдың баштайгы хүннериниң бирээзи. Ак-көк дээрниң делгеминде агарар булут-даа чок, арыг болгаш кылаң. Ындыг хүннерде арга-арыг ишти кирип, агаарлаарынга дыка ынак мен. Чылыды хептени каапкаш, суурнуң соңгу-чөөн талазында дыттар, шивилер, хадыңнар, талдар холуй үнген калбак арыгже углаптым.
Чартык шак хире кылаштааш, арыг иштинче кирип келдим. Көрүксээрим, чарашсынарым кышкы арыг бо-ла болгай. Кайнаар-даа көөрге, ак-чайт! Чаражын, магаданчыын! Хөвең дег хоюг ак хар-биле шыптынган арыг ишти удумзургай-ла чүве. Чүгле хыраа-харжыгаштар, көөргеттинген чүве дег, ында-мында хүн караанга чайынналып, кылаңдыржып турлар.
Тааланчыг ыржымны үреп, адаа дужумда бузу буруңайндыр чайындылап чыдар черже шиглей дош дызырткайндыр чарылганы дыңналды. Аңаа улаштыр ырак эвесте торга ыяш соктап, барабаннай-дыр. Узун-узун бөкпек шивилер аразында келдим. Ында көк-хөкпештер мыжыртканчып, дызырады чемнеп чоруп турлар. Харда аай-дедир маңнагылап каан кодан истери-ле хөй.
Ынчап кылаштап чорааш, кижи изинге таваржы бердим. Кидис идиктиг кижи коданнар маңнажыр кокпа эдерип, шыргайлар аразынга шургуп чоруп турган мындыг. Исти салаам-биле иткилеп көрдүм. Хар чымчак. Ол кижи чоокта чаа кылаштап турганы илдең. Ужуражып көөр-дүр дээш, изи-биле чоруптум.
Бир шыргай ак талдар аразынга келгеш, кодан кокпазында дузак салып каан болду. “Мынчап тургаш, бо арыгның коданнарын төндүр узуткап каар кижи-ле-дир” деп бодал бажымга кире дүжүп келирге, дузакты дүре идип кааш, улаштыр истеп чоруптум.
Шеттер, шивилер холуй үнген шыргай кыдыынга келдим. Инек чыдыны хире черде харны кодан таптай базып, дывылап каапкан. Кокпаның ол-бо талаларында турар шет биле бичежек шивиниң адаккы будуктарын сый таварып, одура ызыргылап каан. Оңгайты эрээш, дошталдыр доңуп калган черде коданның ак-ак дүктери чулдунуп чыдып калган болду. Истеп чоруурум кижи дузакка туттунган олчазын алгаш барган.
Аңчыны база-ла улаштыр истээш чоруптум. Шыргай талдар аразы-биле шургуп эрткен черинде кара хой дүгүнден аргып каан чолдак моюн-долгаар ылдыртынып чыдып калган тур. Ону ап алгаш, исти эдерип-ле чор мен. Ис арыгже улам-на ханылап чорупкан. Арыг ортузунда хараганнарлыг оймакка келгеш, коданнарның оймакче үнүп оъттаар кокпазында база бир дузак салып каан болду.
Аңчының чыдып калган моюн-долгаарын ол дузакка туттунган ышкаш кылдыр киир суп, шивей тыртып кааш, холумга тудуп чораан ыяжым-биле чүм харга “Кодан чылында ол чараш, чаптанчыг амытаннарның амы-тынынга канчап чедер, өлүрер кижи сен, сокса!” деп улгаттыр бижип кааш, чанып чоруптум.
Беш-алды хире хонук эрткенде, өөренген чаңчылым-биле база-ла арыгже агаарлап кириптим. Ак хар сүзүп, арыг агаар тынып, куда хеви кедип каастаныпкан чалыы, чараш келин кыстар дег хыраа-хар-биле шыптынган дыттар, шивилер, хадыңнар, талдар аразынга кылаштап чоруурга, магалыын чүү дээр!
Ынчап чорааш, моюн-долгаар арттырып каан черимге келдим. Моюн-долгаар чок. Мээң бижип каан сөстеримниң адаанда “Буруулуг болдум! деп бижээш, аңчы дузактарын хар кырында бөле салып каан чыдыр.
Аңчының угаан-бодалынга улуг өскерлиишкин болганын херечилеп чыдар харда ол бижимелдер болгаш дузактарже үр-ле көрүп алгаш турдум.
Эрес-оол МОНГУШ.