Херээжен кижиниң саатталыры дээрге онзагай байдалдыг. Ынчан херээжен кижиниң организминде бүгү-ле күштер мөөңнежип, иштики органнар ийи катап күжениишкинниг ажылдап эгелээр.
Төлдүң шын боттанырынга болгаш чурттаарынга чугула херек элементилер хөйү-биле хереглеттинер. Сааттыг херээжен кижи арага ижерге, кадык төл төрүттүнериниң дугайында чугаалаары-даа берге. Ооң салдары ижин иштинде-даа, төрүттүнүп келген-даа чаш уругга кандыг хораны чедирип турарын акушер-гинеколог эмчи Саглаш Ооржак чугаалап берген.
Иштиг херээжен кижиниң ишкен арагазы уруг сыртыын таварыштыр чаа боттанып эгелээн төлге дораан чедер. 4-тен 8 неделя дургузунда, чаа өзүп эгелээн төлге арага эң-не айыылдыг дээрзин эмчи демдеглээн: “Ылаңгыя ынчан чаа боттанып келген уругнуң иштики органнары, тканьнары кончуг эки өзүп, сайзырап эгелээр. Иштиг кижиниң баштайгы 3 айында ижин иштинде төлге даштыыртан келген эки-даа, багай-даа чүүлдер кончуг улуг салдарлыг болур. Шак ынчан чаш төлге шыңгыы кемдээшкиннер тыптып, тудуу апарганындан, ижин иштинге азы төрүттүнүп келгеш, бүрлү бээриниң чылдагааны ол”.
Сааттыг ие кижи арага ижерге, ооң организминде уругнуң өзеринге чугула херек гормоннар болгаш фолий кислотазы чедишпезинден ижин иштинде уругнуң өзүлдези оожумнап, а харын-даа дүже берип болурунуң айыылы улуг.
Арага уруг савазынга хоралыг, спирт ооң дамырларын чиңгеледиптер. Ооң түңнелинде аңаа хан турнугуп, дестелирге, уруг савазы баксырап эгелээр. Баксыраан уруг савазы иштинде чаш төлге хоолулуг бүдүмелдер болгаш кислород чедирип шыдавайн баар. Ынчангаш ол чок-ла болза амы-тынындан чарлыр, чок-ла болза, сайзыралы оранчок озалдаан уруг төрүттүнер.
Ол ышкаш чаш төлүн эмзирип тургаш, арага ижери шуут таарышпас чүүл. Чүге дээрге араганы ижерге, ие кижиниң сүдүнге ол дораан-на чедер. Ону чаш уруг эмип алырга, ооң организминче арага база кире бээр.
“Чаа өзүп олурар чаштың организминге арага кончуг улуг салдарлыг болганындан чаштың мага-бодунундан үр үе дургузунда үнмейн чоруур. Чүге дээрге араганың 90 хуузу баарны үреп кааптар. Чаш кижиниң баары чедир өзүп сайзыраваан болур. Араганың организмден үнери кижиниң деңзизинден кончуг хамааржыр. Кижиниң деңзизи улгаткан тудум, арага организмден дүрген үнер, а эвээш деңзилиг кижиниң мага-бодундан араганың үнеринге элээн үр үе негеттинер” – деп, Саглаш Ооржак чугаалады.
Чаш уруг эмзирип турар ие кижи арага ижерге, хоразы кончуг улуг болганындан, уругнуң өзүлдезинге дыка багай салдарлыг. Ажыы-биле чугаалаарга, ие кижи араганы ишкеш, бодунуң-на төлүн хилинчектеп турар. Авазының эмиинден арага-биле холушкан сүт эмип алган төл арган-дорган болгаш эмер күжү кошкак, удуур үези эвээжээр. Ол ышкаш кызыл-өөжүнүң, ишти-хырнының, шөйүндүлериниң кырыкы карты хуулуп, ириңней берип болур. Ооң түңнелинде эмер хөөнү чидип, ишти хеверип аартыр, хан базыышкыны чавызаар, чүрээниң согуу дүргедээр.
Ынчап кээрге ие кижи бүрүзүнүң төлү – келир үениң салгалы. Кандыг-даа ие кижиге төлү кадык-ла болза, ол дег аас-кежик кайдал. Сааттыг болгаш уруг эмзирип турар иелер, харын-даа ие болур херээжен кижилер арагалаар, таакпылаар дээн ышкаш хоралыг чаңчылдардан ойталап чоруур болза, ажы-төлүвүс-даа кадык, сагыш-сеткиливис-даа чырык, шаптараазыннар-даа эвээш болур.
/ Чыжыргана СААЯ.
"Шын" №55, 2023 чылдың июль 26