Ол чер – бо-дур! Ону оът-сигенниң янзы-бүрү чыттарындан аът билип каапкан. Оларны хат-салгынның сериин-сериин чалгыглары оон-моон эккеп турган. Оът-сигенниң чүзүн-бүрү айдызының аразындан агының бир янзы ажыксыг чыды аъттың думчуунга хоюп келген. Ылап-ла! Ол черниң чыды-дыр! Бо черниң агызы ылап-ла ындыг чыттыг! Өске аъттарның дериниң чыды-биле ону катай тынып, хат-салгын дег чиик-сергек бурунгаар ужугуп чорааны сагындырып кээрге, Хертеш-Кула киштей каапкан.
Машинаның кабиназында орган ийи кижи удур-дедир көрүшкеннер.
– Чарыш черин аъдың эндевээн эвес чүве бе!? – деп, чолаачы чугаалаан.
Аъттың ээзи:
– Ынчанмас дээр ужур чок… – дээш, аъттар чарыштырар черни эргий көрген.
– Ээ… Хертеш-Кула… Хертеш-Кула… – дээш, чолаачы улуг тынган. – Ол-ла-дыр ам! Маңнап каапканның… эртип каапканның… шүглүп каапканның…
Тургузу чүдүргеш, так баглап каан чораан Хертеш-Кула девиржиир деп дап бээрге, машина ийлеш дээн ышкаш болган.
– Ойт! – деп, чолаачы белиңней берген. – Хертеш-Кула машина-балгат чайып кааптазын…
Чолаачы машиназының маңын оожумнадып, орук кыдыынга чайлады тургузуп алган. Чолаачы биле аъттың ээзи кабинадан үнүп кээрге, Хертеш-Кула ораны кагылап, даваннарын олуй-солуй баскылап, чуларның дынын шеле тырткылаан.
– Машинадан дүжүрер боор деп бодап турар-дыр, көрдүң бе – деп, чолаачы чугаалаан.
Ээзи:
– Пат чаңчыгып калган-дыр ийин – дээш, карманындан таакпы уштуп, ону кыпсып, тырта берген.
Хертеш-Кула чарыш черин долгандыр көрүп, аъттар көзүлбес боорга боор оң, хаайын коргурадыр орангылаан.
– Хөөкүйнү... изиг ханныг аът хамаанчок… кижиниң демир-дес машиназы безин сагышка чоок… эът-кеъш-биле тудуш дег апаар чүве болбазыкпе – деп, чолаачы чугааланган.
Аъттың ээзи орук элинге оруп алгаш, таакпызын узадыр-узадыр соруп, ооң ажыг ыжын хөрээнче хандыр-хандыр киир тынгылаан. Хертеш-Кула, ону кажан машинадан дүжүрерин манаан-даа ышкаш, оожургай берген.
Ооң ээзи:
– Аъттар дүжүрүп турган кадыр дөңче халды бер че – диген.
– Чүге! – деп, чолаачы кайгай берген.
– Хертеш-Куланы бир катап долгандырып каайн. Сөөлгү салыг болгай аан.
– Ээ… хэ-хэ-э-э – деп, чолаачы улуг тынган. – Сөөлгү салыг…
Хертеш-Куланы бир долгандыр халыткаш кээрге, чолаачы:
– Кандыг-дыр – дээн.
Ээзи:
– Маңы үнмейн барды – деп каан.
Эжи:
– Ынчанмайн канчаар, ээн ховуга – дээш, черже сыкыра каапкан. – Чаржыр аъттар чокта.
Ээзиниң:
– Кыраан-дыр ийин, хөөкүй… – дээнинде хомудал билдинген.
– Ол-ла-дыр ам, Хертеш-Кула – дээш, чолаачы ооң челин суйбаан. – Сөөлгү катап деп чүве… Ылап-ла!..
Хертеш-Куланы машинага катап чүдүрүп алырларга, ээзи:
– Аалче халдып ор, че – диген.
Чолаачы:
– Кай! – дээш, карактарын Хертеш-Куланың ээзинче хере көрүп: – Аъдыңны эътке дужаавас сен бе? – деп айтырган.
Демгизи:
– Чок! – дээн.
– Ол-ла болгай! – деп, чолаачы өөрүй берген. – Аът хамаанчок, кижиниң машиназы безин кээргенчиг боор чүве. Демир-дес аразынга дадара берген чыдарга аан.
Чолаачы машиназын дедир ээй соп орда, ээзи:
– Уруг-дарыг хой кадарып мунар ыйнаан – диген.
– Ол-даа чөп – деп, чолаачы таарзынган. – Мындыг кончуг чүгүрүк аъттың бажы бедик дыттың сыр бажынга киискип, салгын-сырынга сериидедир кактырып турар ужурлуг чүве-дир ийин. Эътке соккан мал-маганның сегиниң аразынга чыдыыр эвес аан.
Машина, амыраан-даа ышкаш, ыңай-ла болган. Салгын-сырын аайы-биле келген оът-сигенниң чыдын Хертеш-Кула хандыр тынып, думчуунуң таанайлары дарбайып, аъттарның дерзиг чыды чогунга, өске аъттар-биле чаржып маңнаваанынга элдепсинип чораан.
Шаңгыр-оол СУВАҢ.
"Шын" №60, 2023 чылдың август 12