КҮШ-КУЛЬТУРА, СПОРТ — КАДЫКШЫЛДЫҢ МАГАДЫЛАЛЫ
Хол бөмбүүнге, баскетболга болгаш спорттуң өске-даа хевирлеринге ынак эр кижилерниң чыглып келгеш, хөй чылдар дургузунда ойнап келген бөлүүнүң чогум шын адын «Хоочуннар клуву» дээр. Кышкы үеде олар Ярыгин аттыг спорт бажыңының бир улуг залын хөлезилеп төлээш, неделяда ийи катап чыглып, баскетбол ойнап (мурнунда хол бөмбүү ойнап турганнар), аразында маргылдаалар-даа организастап эрттирип турарлар. Клубтуң кол сорулгазы — күш-культура болгаш спорттуң дузазы-биле кижилерниң кадыкшылын камгалаары, клубтуң кежигүн бүрүзү кадык мага-боттуг болуп, узун назынны чурттап эртери, бо үениң аныяктарынга үлегер-чижээн көргүзери, кадык амыдыраарының аргаларын чон ортузунга нептередип, тарадып, тайылбырлаары.
Клуб кежигүннериниң эң улуг назынныы Хонук-оол Доржуевич Монгуш ам 30 ажыг чылдар дургузунда эш-өөрүнүң идепкейин деткип, клубтуң ажылын удуртуп келген. Ол клубтуң тургустунган төөгүзүнүң болгаш амгы үеде байдалының дугайында хоочуннуң тайылбырын сонуургаалыңар.
— Бо клубту шаанда партия обкому амыдыралда хөй-ле чүүлдерни удуртуп-башкарар турган үеде Салчак Калбакхөрекович Токаның саналы, идепкейлиг киржилгези-биле тургускан чүве-дир. Ону бис «Чазак клуву» дээр турган бис.
Тока дарга кады ажылдап чораан эштерин чыып алгаш, чайгы үеде обком дачазынга, бөмбүк ойнаар шөлчүгешке хол бөмбүү ойнаар турганнар. Ооң бир сорулгазы — спорттуң бо хевирин чонга көргүзүп, нептередири.
Кыжын даргалар Хербис даанга үргүлчү лыжалаар, часкы чайгы үелерде орта эстафеталыг маргылдаалар-даа организастаар турган. Кажан Тока дарга өске оранче чоруптарга, бо клубту Николай Баазаңович Күвээзин баштап эгелээн. Ол өйде спортка кончуг сонуургалдыг, идепкейлиг ойнап чораан даргалар — Тюлюш Араптанович Стал-оол, Күрүнениң айыыл чок чорук комитединиң оралакчы даргазы Владимир Бораевич Кара-Сал, Сергей Сайын-Белекович Монгуш, иштики херектер сайыттары генералдар, Калдар-оол Комбуевич Куулар, Иштики херектер яамызының оралакчы даргазы дээш дыка хөй сураглыг кижилер маңаа ойнап чордулар. Ооң соонда кезек үеде бо клубту Анатолий Агбаан удуртуп турду.
Мен бодум маңаа 32 харлыг тургаш, 1980 чылда, келгеш, ойнап эгеледим, ам-даа ойнап чоруур мен. Үстүнде адааным Николай Баазаңович ойнавайн баарга, мен бо клубту хүлээнип алгаш, барык 20 чыл иштинде удуртуп келдим. Ол үениң дургузунда улуг эрге-дужаалдыг дыка хөй даргалар кээп ойнап, кежээлерни маңаа эрттирип чордулар. Ынчан Чазактың удуртукчулары, сайыттары ойнап кээп турдулар.
Ооң соонда Юрий Октяевич Ооржак сайыттың саналы, киржилгези-биле хол бөмбүүнден баскетбол ойнаарынче шилчип алгаш, амгы үеде ол оюнну ойнап чоруп тур бис. Мында кээп турар оолдарның хөй кезии мурнунда күш-культура болгаш спорт кавызынга, иштики херектер органнарынга ажылдап чораан, амгы үеде курлавырда полковниктер, подполковниктер, майорлар дээш черле кымнарны чок дээр.
Бөгүн мында 25 кижи баскетбол ойнап чедип келгеш, бот-боттарының аразында маргылдажып турары дыка онза-дыр.
Бо клубту ооң мурнунда «чазак клуву» деп адап турган-даа болзувусса, аравыста ам «хоочуннар клуву» деп база адай берген бис. Мында ойнап чоруп турар оолдарны көөрге, дыка онза боор чүве-дир: арага-даа ишпес, таакпы-даа тыртпас, өг-бүлезинге, ажы-төлүнге үлегерлиг адалар боор-дур. Олар уруг-дарыын база кончуг шын кижизидип, эртем-билигге чедирип, деткип чоруурлар. Ынчангаш бодум хуумда бо оолдарны дыка деткиир кижи мен. Бистиң чанывыста ойнап чоруп турар аныяк оолдар бистен эки үлегерни ап турарын эскерер-дир бис. Дыштаныр хүннерде Тайга станциязынга лыжалап чеде бээрге, олар база ында турарлар.
Оон аңгыда, 40, 50, 60 дээн чижектиг мугур хар харлаан оолдар боттарының күзели-биле акша-төгерик чыггаш, эш-өөрүнүң аразынга шаңналдыг маргылдааларны база эрттирип турарлар. Бо хүннерде баскетбол ойнаарынга база бир солун маргылдааны организастап эрттирдилер. Клубтуң кежигүнүнге чаа кирген оолдар база солун чүүлдерни чогаадып эрттиргилээр-дир.
Хенче-Кара МОНГУШ.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
«Шын» №96 2023 чылдың декабрь 16