Улуг назылаан кырганнарны эмнээр тускай эмнелге чери барын чүгле хоорайда эвес, харын көдээ суурларда чурттап турар хоочуннар база билир апарган боор.
«Гериатрия» деп эмнелге чери езулуг-ла үезинде ажыттынган эмнелге деп болур. Бо эмнелге кырган кижиниң чурттап чоруур назынын узадыры-биле тускай шинчилеп, көрүп турары бүгү Россияда, регионнар бүрүзүнде бар апарганы чогумчалыг. Аарыгны шын илередип, ол аарыгны шын эмнээри – бойдустан чаяаттынган тускай кижилер, эмчи эртемин бодунуң сеткилиниң, чүрээниң ханызындан чедип алган кижилер болур. Ындыг эмчилер бистиң Тывавыста бары өөрүнчүг.
«Кырганнар эмчизи» деп чаптап адаар эмнелгевиске тургустунганындан бээр ында кадыын быжыктырып, эмненип турар пенсионерлер хөй. Оларның аразында аныяандан-на кадыг-берге-даа, чиик-чаагай-даа ажылдарга ажылдап, чурттунуң сайзыралынга үлүүн киириштирген алдар-аттыг-даа, бөдүүн-даа ажыл-ишчилер, дарга-бошка-даа чораан кижилер бар.
Аарыг аарыг-ла ыйнаан харын, а бистиң сагыш-сеткиливисти езулуг-ла эмнеп турар, баш бурунгаар сагындырып айтып, ажаап-тежээп турар улус дээрге-ле чугаа-домаа, аксы-сөзү база карак-көрүжү чымчак, дээди шылгалданы эрткен эмчилер.
Олар кымыл дээрге эмнелгениң эргелекчизи Вероника Хертек база ооң “оң холу” — гериатр эмчи Марина Куулар. Бо специалистер кедергей улуг дуржулгалыг.
Кырган кижиге база эң-не херек эмчи — невролог. Саида Сарыглар бо талазы-биле база дуржулгазы улуг аныяк эмчи. Ол неделяның З хонуунда бо эмнелгеде хоочуннарны хүлээп ап, чогумчалыг эмнээшкинни чорудуп турар.
Аныяк назы-харлыг кижи биле улуг назылыг кижи канчаар-даа дөмейлешпес болгай, оларның күш-шыдалының болгаш кадыының байдалы база боттарының алдынып чорууру дыка ылгалдыг. Бо бүгү чүүлдү эртем талазы-биле өөренип, чедип алган тускай специалист эмчилер Вероника Олеговна, Марина Маратовна база Саида Октябрьевна биске уругларывыс ышкаш апарган. «Эмчи» деп сөстүң орнунга бис оларны «кызым», «уруум» деп адагылай бээр бис. «Аарыг мен», «Аарып туру мен» деп бодалдарны боттарывыстың угаан-сарыылывыска тутпас дээш, идегелдиг эмчилеривистиң сүмезин чайгылыш чокка күүседирин кызып турар бис.
КЫРГАННАРНЫ ЧАЗАК УТПАС
Сөөлгү чылдарда «Чаш төл биле Ие», «Аныяк өг-бүле», «Кадрлар», «Кырганнар» айтырыглары дээш-ле чуртталгавыстың бүгү-ле угланыышкынныг айтырыгларын Россияның Чазаа шиитпирлеп, улуг ажылды чорудуп, өй-шаанда доктаал-саавырны хүлээп ап турар апарган. Кандыг-даа адырларда тускай эртемниг улус бурунгаар депшилгени чедип ап турар. Республика эмнелгезиниң Гериатрия салбыры ам Гериатрия төвү апарган болгай. Бо Төптүң улуг эмчизиниң организакчы ажылының үре-түңнелдиин херек кырында көрүп турар «хоочулуг» кырганнар бис. Чадазы бедип келген эмнелгевис улам ыңай сайзыразын деп изиг күзелдиг бис. Кырганнарга чугула херек специалистер: карак эмчизи, сөөк-даяк база чүс аарыгларын, чигир аарыын эмнээр, хан-дамыр, чүрек аарыгларын шинчилеп эмнээр эмчилер херек, чүге дизе ук аарыглар тыва чонувуста кончуг нептереңгей болуп турар.
Эмнелгениң ажылдакчыларынга материал-техника талазы-биле ам-даа улам эки байдалдарны тургузуп берген болза деп күзээр-дир бис. Кырганнарның эмнээшкин ап турар өрээлдерин база элээн делгемчитпишаан, эмчилеривиске боттарының чайлыг үезинде дыш алыр өрээлди эптиг кылдыр тургузуп бээр болза, кедергей-ле эки ийик.
Гериатр эмчи В.О. Хертектиң дузалакчыларының дугайында чугаалаары база чугула. Эмчиниң улуг болгаш сыкыртып эмнээр эмчи сестралары база эмнелгениң ниити ажыл-агыйын чогудуп организастаар болгаш арыг-силиг тудуп турарлар — шуптузу кедергей шалыпкын, кежээ, чөпшүл болгаш томаанныг кыстар.
Кырганнар, бис, эмнелгевисти «тамчыктыг оранывыс» деп адаар бис. Мындыг черде оожургалдыг эмненип, үрде көрбээн эш-өөр-биле-даа көржүп, чаа өңнүк-тала-даа тып ап, аарыг-аржыктан адырлып, аарыывысты ырак булуңче «идипкеш», бүдүн-бүрүн чоруурувусту күзей бээр-дир бис.
Кижиниң чалгыны — идегел. Бисти, хоочураан хоочуннарны, хайгаарап турар мындыг чараш, сеткил-сагыжы экииргек, идегелдиг эмчилеривис турда, бүзүреливис улуг ийин.
Вероника Олеговна Хертектиң удурткан Гериатрия төвүнүң найыралдыг коллективинге «көк баштыглар» четтиргенивисти илередип, моон-даа соңгаар улуг чедиишкиннерни йөрээдивис. Эмчилеривиске бүгүдеге чүгле экини күзеп тур бис – өг-бүлеңер онча-менди, амыр-чаагай болуп, чорууңар чогуп, кылган үүлеңер, чораан чорууңар бүдүп-ле турар болзун, хүндүлүг эмчилеривис!
Хоочуннарның мурнундан Б. МОНГУШ, Л. ДОНГАК
“Шын” №48 2024 чылдың июнь 29