Сөөлгү үеде интернет четкизинде болгаш төп телеканалдарда аң-мең дүрзүлүг маскалар кеткен назы четпээннерниң элдеп оюнунуң дугайында көргүзүп, бижип турар. Ол чогум чүү деп мындыг агым тыпты берди деп, чамдык улус элдепсинип, өскелери падын харап, шуут шугулдап турары-даа чөп.
Квадробика — “квадро” дээрге “дөрт” дээн, аңаа “аэробика” деп сөс каттыжып чыдар, дөрт-даяктаар аэробика. Эгезинден алыр чүве болза, чаа чүүл эвес. Эң-не баштай 2000 чылда япон спортчу Кэньити Ито ол спортчу угланыышкынны эгелээн. Чиик атлетиканың кыска хемчээлинге чаржып чаңчыккан спортчуну улус ооң чараш эвес дүрзү-хевирин бо-ла кыжырып чугаалажыр турган. Аңаа удурлангаш, элээн үеде улус чок аргага чурттап турган үезинде, дириг амытаннарның аажы-чаңын өөренип көрүп эгелээн. Бир катап оларны өттүнүп дөрт-даяктап алгаш, маңнап тургаш, чоорту ол тускай хевирни ажылдап кылгаш, спорттуң чиик атлетика хевириниң тускай угланыышкынының тургузукчузу кылдыр санады берген. Ол дээш Сарбашкын-кижи деп шолага чединген. Кэньити 2008 чылда 100 метр хемчээлди дөрт-даяктап 18,58 секунда дургузунда маңнапкан. Ооң соонда, чеди чыл эрткенде, ол-ла хемчээлди 15,71 секунда дургузунда эрткен. Ынчалдыр боду бодунуң мурнунга рекордту тургускан. Ооң ады Гиннестиң рекордтар номунче кирген.
Бир эвес дөрт-даяктап маңнаары, спортчу угланыышкын кылдыр эгелээн турган болза, 2020 чылдан тура хөй кезиинде назы четпээннер аразында дириг амытаннар өттүнүп, дөрт-даяктап маңнажыр уруглар көвүдеп эгелээн. Аңаа улуг салдарны социал четки чедирген болбайн аан. Чоннуң, ылаңгыя назы четпээннерниң, бир-ле чаа чүүл көрүп каанда, эки-багын ылгап билбейн чыда, дораан өттүнүп-ле эгелээрин билир бис. Ол Европа чурттарында кончуг дүрген тараан база бо чылын Россияның улуг хоорайларында көстүп эгелээн. Назы четпээннер ыт, диис дүрзүзү кедип, кудурук кыстырып алгаш, оларны өттүнеринден аңгыда, кудумчуда кижилерже ыт өттүнүп ырланып халып, ызырып, диис өттүнгеннер школага мырыңай эш-өөрүн дырбактаптар таварылгалар көстүп, ниитилелди дүвүреди берген. Мында оюннуң кызыгаары калбаргаш, багай салдарлыг апарган.
Шак мындыг салдарга алзып турар назы четпээннер өскелерден ылгалыксаан күзелин илередип турар болгаш, ыт, диис өттүнгеш, өскелерниң мурнунга боттарының күштүүн, чүден-даа кортпазын бадыткаксап турар дээрзин психологтар эскерип турар. Ылаңгыя өөрүнүң аразынга дыңзыг сөс чугаалаарындан ыядыр турган уругларның маска кедипкенде дидими, харын-даа каржызы көстүп эгелээн.
Бир эвес назы четпээннер бо оюннуң кызыгаарындан үнүп, дириг амытаннарның каржы аажызын өттүнгеш, эш-өөрүнче, чанында кижилерже халдап, оон эрткеш, дириг амытаннар чеми чип эгелээр болза, ада-иелери болгаш башкылары дораан ону соксаткаш, психологтуг профилактика ажылын чорудары чугула.
Уругларның шак ынчаар чаңнап эгелээриниң чылдагааны чүдел?
- өг-бүлезинде чедимче чок байдалдан;
- муңгаралга алзып, чоок улузун чидирген таварылгада;
- эш-өөрүнүң талазындан кызагдаашкын, аартыктаашкын, базындырыышкын, эмеглээшкинге таварышканда (буллинг);
- школага башкылар-биле таарышпайн барганда;
- өске кижиге тааржып, ооң сонуургалын чедип алыксаанда;
- хөйнүң аайынга киргенде, “ак каарган” болбас дээш.
Багай салдары
Уруглар боттарының бажында чогаадып алган бодаашкынынга боду алзып, шын амыдыралдың нормаларынга дүүшпейн турарын билбей баар.
Кажан шак ындыг оюнга алыскан назы четпээннер хөй чыылган черлерге көстүп келгенде, оларны кыжыраан, чүдексингенин улус илередип эгелээрге, оларга өжежип, улам каржылангаш, хоойлу езугаар херекке онаажып болур.
Эң-не айыылдыг чүүл, уруглар ол дириг амытанның масказы чокта чурттап шыдавайн баар. Ол чокта дидим, күштүг эвес болурундан коргуушкун тыптып келир.
Кедерезе, сагыш аарыындан аарып болур.
Ынчангаш квадробиканы Россияга хоруур дугайында шыңгыы чугаалар чоруп турар. Ол ышкаш Күрүне Думазында аныяк-өскенни дедир баштаар хоралыг оюннарны хоруур дугайында хоойлуну ажылдап кылып эгелээн дээрзин КД-де чырыдыышкын комитединиң даргазының оралакчызы Яна Лантратова чугаалаан деп интернетте бижип турар.
/ Сорунза МОНГУШ.
Медээни, чурукту интернеттен алган.
«Шын» №82 2024 чылдың октябрь 26