1946 чылдың чайы. В.Б. Оскал-оолдуң цирк бөлүү-биле кады Наталья Ажыкмаа база ынчангы тыва театрның чурукчузу Николай Рушев Бай-Тайганың Кара-Хөл сумузунга чорааш, Даспы-Аксынга бистиң аалывыска доктааганнар. Ол кежээ ачам кончуг семис, тулук иртти дөгергеш, артистерни шайлаткан.
Эртенинде аъттыг, чадаг чон чыглып кээрге, цирк көргүзүү-даа эгелээн. Аңаа Наталья Дойдаловна «Ээлдек шыңгыраашты» самнаан, а Рушев Ажыкмааны чураан.
Кежээ Ажыкмаа авам-биле иелээн даштыгаа дыт дөзүнге шайлап олургаш, авамдан айтырган: «Дөө ол орус кижи-биле таныжып тур мен, угбай. Кандыг деп бодаар силер?»— дээн. Авам каттыргаш, Ажыкмаага: «Кандыг боор, дуңмакым, кижилер ышкаш кижи-ле-дир» — дээш, оларның таныжылгазын улам деткип каан. Рушевтерниң өг-бүлези шак ынчаар эгелээн.
1952 чылда бо өг-бүлеге уруу Надя төрүттүнген. Надяның төрүттүнген хоорайы Моолдуң Улан-Батор. Надя эрте чажында-ла чуруп эгелей берген. Шак ынчаар ол 10 муң ажыг чуруктарны чураан. Ооң кымга-даа дөмейлешпес чурукчу салым-чаяаны делегейниң билдингир чурукчуларын кайгаткан.
Надя Пушкинниң, Булгаковтуң, Толстойнуң, Некрасовтуң болгаш өске-даа улуг чогаалчыларның чогаалдарының маадырларын чураан.
Надяның чураан чуруктары өлүм чок. Ооң чуруктарын ССРЭ-ге, даштыкы чурттарга делгеп көргүскен соонда, документалдыг кинофильмнер удаа-дараа экраннарга үнүп эгелээн. Надяның мындыг алдарлыг чурукчу кылдыр хевирлеттиннеринге, ооң ачазы Николай Константиновичиниң, авазы Наталья Дойдаловнаның ачы-хавыяазын маңаа база онзалап демдеглээр апаар.
Надя 1969 чылдың март 6-ның эртенинде, школазынче белеткенип тургаш, хенертен чок болган. Бо дээрге делегейниң уран чүүл хөгжүлдезинге эгиттинмес улуг чидириг.
Надя чок болган соонда, ооң Москвага өөренип турган 470 дугаарлыг школазын, Хүн системазының бир Планетазын адап, мөңгежиткен. Ол ышкаш Тываның талазындан делегей чергелиг бичии чурукчу Надя Рушевага Ленинчи комсомол шаңналын тывыскан болгаш Кызылда уругларның чурулга школазын ооң ады-биле адаан. Кижи төрелгетенге Надя Рушева ышкаш кижилер ховар төрүттүнер.
Даш-оол КАРА-САЛ.
Кызыл хоорай.
"Шын" №45 2023 чылдың июнь 21