Үениң сайзырап келгени-биле херээжен чонга арны-бажын, мага-бодун канчаар-даа чараштап болур аргалар көвүдеп, чараштанырынга ачы-дуза чедирер адыр аажок сайзырап турар. Карак, кирбик, эриннер, дыргактар дээш мага-бодунуң кандыг-даа кезээн бодунуң күзээни-биле улам чараш кылдыр эдип-чазап болур апарган. Чараштаныр адырда холдуң дыргактарын тускай дериг-херексел дузазы-биле каасталгазы үр үеде адырылбас кылдыр будууру онза нептерээн деп болур. Холдуң дыргаан кижи боду будуп, чараштап ап болбайн канчаар. Ынчалза-даа ол тускай дериг-херексел чокка дораан адырлы бээри чажыт эвес. Хүннүң-не ону будуп турары база үе чарыгдалы. Тускай дериг-херекселдиг, бодунуң ажылынга мергежээн кижиге акша төлээш, кылдырып алырга, дыргак каасталгазы ай-даа чедир үрелбес, хевээр артар болгулаар. Ооң-биле чергелештир дыргак чараштаар ажылды сонуургап, ол талазы-биле өөренип алгаш, ажылдап турарларның саны көвүдээн.
Найысылал Кызылда дыргак чараштаар мастерлерниң хөйүнге кижи чүгле шилип билир, чижилге улуг. Ындыг-даа болза чүгле найысылал чурттакчылары эвес, а кожуун, сумуларда чурттап чоруур херээжен чон база чараштаныксавайн канчаар. Суурларның көвей кезиинде ындыг мастерлер чок болуп турары-биле херээжен чон найысылалга келгеш, дыргаан кылдырып-даа тургулаар. Экономиканың кол дүрүмү – хереглел бар болза, санал база тыптып кээр. Ынчангаш кожуун-суурларда дыргак чараштаар мастерлер, чаъс соонда мөөгүлер дег, уурук-сууруктап өзүп-көвүдеп эгелээн. Ол чүгле чараштаныксаан херээжен чонга таарымчалыг байдал тургустунуп турары эвес, а немелде ажылчы олуттар, акша ажылдап алыр арга-шинек, экономиканың хөгжүлдезинге дамды-даа болза, идиг, а көдээ черде чурттап турар чоннуң амыдыралының шынарын бедидеринге база эки салдар кылдыр хүлээп алдынар.
Күзел күштүгде...
Шак ындыг чаа мергежилди шиңгээдип ап, чараштаныр адырга ачы-дуза саналдап эгелээн кижилерниң бирээзи – Чеди-Хөл кожууннуң Хову-Аксы суурунуң чурттакчызы Ая Алдын-ооловна Ондар. Ол школага өөренип тургаш-ла, ук адырны сонуургаар турган. Ынчалза-даа школа дооскан соонда, бодунуң бир күзелин боттандырып, ортумак юрист эртемни чедип алган. Студент чылдарында хостуг үезин хилис эрттирбейн, чараштаныр адырны бот-өөредилге дузазы-биле шиңгээдип ап, интернет четкизинден чогуур билиглерни номчуп ап турган. Эртем-билигни чедип алгаш, Хову-Аксы суурда улуг назылыгларның бажың-интернадынга мергежилиниң аайы-биле юрист болуп ажылдап кирген. Аңаа ажылдап турган үезинде чараштаныр оран-сава ажыдып, амы-хуузунда чон-биле ажылдаар күзели амыр-дыш бербейн туруп берген. Сайзыралче чүткүлдүг, угаан-медерелинде чогаадыкчы үзел-бодалдар сиңген аныяк кыс чаңгыс угланыышкынга ажылдаары аңаа таарымча чок дээрзин билип кааш, бодунуң ажыл-агыйын сайзырадыры-биле ук бажың-интернаттан чорупкан.
Чонну ажылга хаара тудар төпке бүрүткедип алгаш, бодунуң күзелин боттандырып, дыргак чараштаар курстарга өөренип алган. Эге дээрезинде ол чаа эгелеп чоруур мастер кижиниң дериг-херекселин болдунары-биле садып алгаш, ажылдап турган. Кажан республикага Чонну ажылга хаара тудар төптүң мурнундан хууда сайгарлыкчыларга ачы-дузаны чедирип эгелей бергенде, чоок кижилериниң арга-сүмези-биле ук төлевилелге киришкен. Ооң түңнелинде күрүнеден деткимчени алгаш, дыргакты хевирлеп чараштаар, будааш, кургадыр дериг-херекселди, ук ажылга таарыштыр кылган столду база чүзүн-баазын лактарны болгаш оон-даа өске чугула херек чүүлдерни садып алган. Амгы үеде ооң клиентилери эвээш эвес, оон аңгыда, чараштаныр адырга сонуургалдыг чон хостуг үезинде база ында. Дыргактан аңгыда, ол карак кирбиктери узадыр ажылды база шиңгээдип алган.
Ая Ондар чараштаныр адырда билиин үргүлчү бедидип турар. Ук ажылдың янзы-бүрү адырларын шиңгээдип, бодун оон-даа ыңай сайзырадып, хөй талалыг мастер болур изиг күзелдиг. Чеже-даа хууда сайгарлыкчы болур болза, кижиге эртем-билиг артык эвес дээрзин ол чугаалады. “Кандыг-даа ажылга үргүлчү өөренип, билиин бедитпес болза, эки ажылдакчы болуру берге. Хүнден хүнче сайзырал чоруп, делегейде болуушкуннар чаңгыс черде доктаавайн турар. Кижи бүгү назынының иштинде өөренип келир деп чугаа анаа-ла тыптып келбээн. Ол ышкаш кижиниң кылып турар ажылы сеткилинге кирер, ынак ажылы болур болза, бергедээшкиннер турбас” – деп, Ая Ондар демдеглээн. Ынчангаш ол юрист эртеми-биле үр ажылдаваан-даа болза, ол-ла угланыышкын-биле дээди эртемни чедип алыры-биле өөренип турар.
Чыжыргана СААЯ
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруу.