Март 7-де, 54 харлыында, Тыва Республиканың Арзылаң мөгези Маадыр Кавааевич Монгуштуң чүрээ хенертен сокпайн барган.
Маадыр Монгуш – ёзулуг тыва эр кижиниң овур-хевирин, бүдүжүн илереткен мөге. Ооң күчү-күжү, мерген угааны, дузааргак биче сеткили тыва чонга, аныяк болгаш үе-черге мөгелерге дириг үлегер-чижек болуп чораан. Ол Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы, Тыва Республиканың Арзылаң мөгези, Россияның күш-культуразының тергиини, ССРЭ-ниң болгаш Россияның хостуг хүрешке спорт мастери, Моолдуң Баян-Өлгий аймактың Арзылаң мөгези бедик аттарның база биче-буурай чоннарның аразында Европа чемпионадының хүлер медалының дээш оон-даа өске орден-медальдарның эдилекчизи.
Март 9-та “Сүбедей” спорт комплекизинге Тываның Арзылаң мөгези Маадыр Кавааевич Монгушту сөөлгү оруунче үдээр кажыыдалдыг хамааты ёзулалы 10.00 шактан тура эгелээш, барык үш шак дургузунда уламчылаан. Аңаа бүгү Тываның чону, чазак-чагыргадан удуртукчулар, чоок улузу, алдар-аттыг спортчулар, культура ажылдакчылары болгаш кожуун, суурлардан келген өске-даа чон чыглып, ынак мөгези-биле байырлашкан.
Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыгның болгаш Тыва Чазактың мурнундан Чазак Даргазының оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Виталий Бартына-Сады сөс алган:
– Бөгүн тыва чонувус, тыва хүреш дыка улуг чидиригге таварышкан. Ыглаксанчыг бо шакта чоннуң хүндүткелдиг ынак мөгези Маадыр Кавааевич эргим чоок кижилеринден, эштеринден, ынак тыва хүрежинден кезээ мөңгеде байырлажып турар. Улуг мөгени сөөлгү оруунче үдеп тура, ооң чончу, биче сеткилдиг бүдүштүүн, ёзулуг тыва мөгениң мөзү-шынары сиңниккен хүндүлээчел аажы-чаңы өскелерге үлегер-чижек болуп чораанын база катап демдеглевес арга чок. Тыва Чазактың Баштыңы Владислав Ховалыгның болгаш Чазак кежигүннериниң мурнундан Маадыр Кавааевичиниң чоок кижилеринге, дөргүл-төрел чонунга, тыва мөгелерге, хүрештиң аарыкчыларынга ханы кажыыдалды илергейлеп тур бис. Хайыралыг мөгевистиң кылып четтикпээн ажыл-херээн бис – республиканың чону, ооң төрелдери, өөреникчилери, эш-өөрү боттандырарын кызыдар бис. Мөгевистиң чырык ады бистиң чүректеривиске кезээ мөңгеде артып каар – деп чугаалааш, кажыыдалдың минутазын чарлаан.
Чоннуң ынак мөгези-биле байырлажыр ёзулалга ТР-ниң көдээ ажыл-агый сайыды Сергей Ондар сөс алгаш, улуг когаралга таварышкан чыглып келген чоннуң ажыг-шүжүүн үлежип, малчын аалга өзүп келген төрел дуңмазы Маадыр Монгуштуң бөдүүн, чончу, хүндүлээчел сеткилдии өзүп орар аныяктарга кезээде үлегер-чижек болуп чораанын база катап демдеглеп, кыска назынында кылып чораан ажыл-херээ чонга хүндүткелдиг, ооң бодап чораан бодалдарын эш-өөрү, чоок кижилери демнежип боттандырар дээрзинге чигзинмейн турарын чугаалаан.
Чоннуң ынак мөгези-биле байырлажыр кажыыдалдыг ёзулалга Маадыр Монгуштуң ажылдап турган коллективиниң мурнундан Федералдыг суд приставтарының Тыва Республикада эргелелиниң удуртукчузу Омак Достай сөс алгаш, хүндүлүг мөгениң ажылынга бердингенин, кады ажылдап чоруур коллегаларынга хүндүткелдиин, биче сеткилдиин демдеглээш, суд приставы кылдыр ажылдап келген үезинде эки ажылы дээш хөй шаңнал-макталга төлептиг чораанын чугаалаан. Алдарлыг мөге коллегазының чырык өртемчейден арай-ла эрте чарлып чоруп турарынга бүгү коллективи хараадап, кажыыдап турарын илереткен.
Ол хүн чоннуң улуг мөгези-биле байырлажыр дээш, кижилер үзүк-соксаал чок кээп турган. Ылаңгыя мөгелерге аар-берге хүн болганы билдингир.
Сайын-Белек Тюлюш, Тываның Чаан мөгези:
– Дыка харааданчыг-дыр. Тываның Арзылаң мөгези улуг акывыс Маадыр Кавааевич биске шуптувуска үлегерлиг, биче сеткилдиг кижи чораан. Бодум бичиимден тура ооң хүрежин көрүп өскен болгаш, хөй арга-сүмени ап, хүндүлеп чораан мен. Чок болган соонда, улуг мөгевиске “Чаан мөге” атты тыпсып берген болза деп, чон аразында чугаалажып турар. Бир эвес чоннуң күзелиниң аайы-биле болдуна бээр болза, чүгле деткиир мен.
Андрей Хертек, Сүт-Хөл кожууннуң баштыңы, Тываның Чаан мөгези:
– Маадыр Кавааевичини сөөлгү оруунче үдеп тура, бис мөгелер канчаар-даа аажок хараадап тур бис. Тыва чонувуска, тыва хүрешке дыка улуг чидириг болуп турар. Алдарлыг мөге-биле байырлажып келген чоннуң хөйүнден езулуг Чоннуң мөгези чораан дээрзиниң бадыткалы көстүп тур. Бис бо акывыстан үлегер-чижек ап өзүп келдивис.Тываның бүгү мөгелери сүмелешкеш, акывыстың күзеп чораан, кылып четтикпээн ажыл-херээн уламчылаар ужурлуг бис. Ол бодунуң хүреш школазын ажыдып алыксап чораан кижи. Тываның Хүреш федерациязы, Спорт яамызы ол айтырыгны кичээнгейге ап, ооң адын эдилээн хүреш школазын черле чоорту ажыдып шыдаптар дээрзинге бүзүрээр мен. Хүндүлүг мөгевис бистен чарлып чорупкан-даа болза, чоннуң күзели, дилээ-биле “Тываның Чаан мөгези” атты тыпсырының аргазын көрүп көрзе дээн бодалга катчып, деткиир-дир мен. Хөй чылдар дургузунда ол Күчүтен мөгевис Аяс Монгуш-биле үжүүрлежип, улуг хүрештерге колдуунда иелээ артып каап турган-на болгай. Хүндүлүг акывыстың чыдар чери чымчак, чедер чери чырык-ла болзунам. Өршээ!
Субудай Монгуш, ТР-ниң спорт сайыды:
– Тыва спортка улуг чидириг, харааданчыг-дыр. Хүндүлүг мөгевис Маадыр Монгуш чүгле тыва хүрешке эвес, а тыва спорттуң ниити сайзыралынга балалбас исти арттырган. Ол кезээде чонунга ачы-дуза чедирилгезин кылып чорааны-биле үлегерлиг. Биче сеткилдиг мөзү-бүдүжүн чон аажок хүндүлээр, чүге дээрге Маадыр Кавааевич бодунуң чаалап алган хөй шаңналдарын ол-ла дораан чонунга өргүптер турган кончуг экииргек, кээргээчел сеткилдиг мөгевис. Аныяктарга тыва мөге кижи кандыг болур дээрзин бодунуң үлегери-биле көргүскен. Бир эвес Маадыр Кавааевичиниң чоок улузу чөпшээрежип, деткиир болза, бистиң талавыстан алдарлыг мөгевистиң чырык адын мөңгежидери-биле республика, харын-даа Бүгү-россия чергелиг 18 харга чедир аныяк мөгелер аразынга турнирлерни чылдың-на эрттирерин планче киирип алыр сорулга салып тур бис. Чоннуң талазындан “Тываның Чаан мөгези” хүндүлүг атты чок болган соонда-даа болза, тыпсып берген болза дээн изиг күзелинге кым-даа удурланмас. Ынчалза-даа хоойлу ёзугаар ол болдунмас дээрзин билзе чогуур.
Тыва чонувустуң эң-не хүдүткелдиг мөгезиниң бүгү аарыкчыларынга, мөгейикчилеринге, чоок улузунга ханы кажыыдалды илередип тур бис.
Ол хүн “Сүбедей” спорткомплекизинге чон хүреш көөр дээнде дег чыглып, улуг мөгези-биле байырлашкан. Тыва үндезин культура төвүнүң хөгжүмчүлериниң игилдери безин ынчан ыглап турган ышкаш сагындырган.
/ К. Монгуш.
Чиңгис СААЯНЫҢ, Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруктары.