Эрткен хүннерде Тывага сураглыг хөгжүмчү, делегейде эң-не тергиин саксофонист дирткен Россияның улустуң артизи Игорь Бутман кээп чораан. Баштайгы ийи хүнде В.Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынга Игорь Бутман болгаш ооң джаз-квартеди база “Тува Джаз Бэнд” коллективиниң киржилгези-биле солун концерттерни бараалгаткан.
Игорь Бутман Тывага чаңгыс эвес удаа кээп турар. Ол чурттуң кайы-даа булуңнарынга барганда, джазка ындындан бердинген дээре дээн хөгжүмчүлерни бодунче хаара тудуп чоруур. Сураглыг саксофонист-биле кады сценага ойнаары дээрге, хөгжүмчүлерге, ылаңгыя аныяк хөгжүмчүлерге улуг хүндүткел болгаш алдар деп делегей джазының хөгжүмчүлери шагда билир.
Саксофонист боду 1999 чылда сурагжаан Москваның джаз оркестрин болгаш Квартет, Квинтедин тургускаш, барык 20 ажыг чыл дургузунда делегейниң чүс-чүс хоорайларының эң-не дээре дээн сценаларынга ойнап каапкан. Ооң дискографиязынче 17 альбом кирип турар. Оларның аразында делегейде алдаржаан Чик Кориа, Джек Деджоннетт, Джон Патитуччи, Стефон Харрис болгаш Рэнди Бреккер дээн ышкаш хөгжүмчүлер-биле кады бижиткени Magic Land деп диск.
Шак мындыг делегей чергелиг хөгжүмчүнүң Тывага келгени, онза болуушкун дээри чөп. Бо удаада Бутман Тывага квартеди-биле келген.
– Бис “Тува Джаз Бенд”- биле Москвага, Санкт-Петербургка, Сочиге кады ойнап турган бис. Олар-биле шагда-ла танышкан олчаан ол хевээр кезээ шагда холбажып артканывыс бо. Ылаңгыя Сочиге кайгамчык болган – хүн, агаар, суг болгаш джаз болбайн аан. Бөгүн бис Тывада бис.
Маңаа келген санымда, өөрүүр мен. Хөгжүмчү эштерим-биле ужуражып, чугаалажып, ойнап, чогаадып, чаа планнарны тургузуп алыры дег өөрүнчүг чүве кайда боор. Кажан Москвадан үнүпкеш, мында, даглар бүргээн, күчүлүг Улуг-Хемниң, арыг агаарның, кайгамчык бойдус чурумалдың кайы хире экизин билип каар сен. Чуртувустуң улуг делгемин, чеже хөй чоннар, янзы-бүрү культуралар барын көрүп, ол билип алган чүүлдериңни бодуң библиотекаңче, ойнаар хөгжүмүңче киир бижиксей бээр сен – деп, Игорь Михайлович концерт мурнунда чугаалаан.
Делегей чергелиг саксофонистиң чанынга боду ышкаш деңнелдиг хөгжүмчүлер кады ойнап чоруурун келген квартединиң составы чугаалап турган:
Гитарист – Евгений Побожий. Ростовтуң консерваториязының доозукчузу. 2015 чылда Игорь Бутманның чалалгазы ёзугаар ооң биг-бэндизинде олчаан гитаристеп ойнап чоруур. Сураглыг гитарист делегей джазының төөгүзүнде Herbie Hancock Institute of Jazz International Guitar Competition деп Вашингтонга болган эң-не кол джаз мөөрейинге бир дугаар тиилээн российжи хөгжүмчү болган. Ол хөй санныг джаз фестивальдарның киржикчизи, композитор.
Барабанщик – Эдуард Зизак. Москваның джаз оркестриниң хөгжүмчүзү, Игорь Бутманның биг-бэнд квартединиң доктаамал киржикчизи. Игорь Бутман-биле кады ажылдаар мурнунда Игорь Брильдиң квинтединге хөй чылдар дургузунда ойнап турган. Ол ышкаш Вячеслав Преображенскийниң ансамблинге база Анатолий Кроллдуң “МКС Биг-бэндге” база ойнап каапкан дуржулгазы байлак, делегейде эң-не тергиин барабанщиктерниң бирээзи.
Контрабасист – Артём Баскаков. Делегей чергелиг хөй-хөй фестивальдарның лауреады. 2017 чылда Нью-Йорка “New York Jazz Masters” деп чайгы программа-биле, Мэт Пенман, Аарон Голдберг, Кендрик Скотт деп делегей чергелиг хөгжүмчүлерниң мастер клазын эрткен. 2019 чылда Россияның Гнесиннер аттыг хөгжүм академиязын дооскан.
“Индияга улуг концертке ойнап турувуста, контрабастың үш хылы үстү берген болган. Кады ойнап турган бис-даа, бистиң концертивисти көрүп турган индустар-даа ону эскербээн болган. Дөрт хылдыг хөгжүм херекселиниң чаңгыс хылы-биле бүдүн концертти ойнап шыдапкан хөгжүмчүвүс – Паганини-дир, таныжыңар. Ооң чанында барабанщиктиң тергиин оюну эвес турган болза, контрабастың чаңгыс хылынга ойнааны эскет чок артпас-ла турган боор... ” – деп, Бутман квартединиң хөгжүмчүлерин бир бирээзи чокта солун оюн-көргүзүг болдунмас дээрзин демдеглевишаан, оларны кайы хире үнелеп турарын билиндирип таныштырган.
Тываның В. Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынга ийи хүн дургузунда делегей болгаш совет джазтың чогаалдарын база джаз аянынче киирген тыва улустуң ырылары чаңгыланган. Аңаа Игорь Бутман бодунуң квартеди база "Тува Джаз Бэнд"-биле билдингир ырыларны, делегейниң джаз стандартынче болбаазыраткан хөгжүмнү белеткел чокка удур чогаадып, ойнап күүсеткен. Чеже-даа кады ойнаар дээн хөгжүм чогаалдарының ноталарын бот-боттарынче октажып алгаш, баш бурунгаар белеткенип турган-даа болза, концерт мурнунда чүгле ийи-ле шак репетициялаптары дээрге бот-боттарынга бүзүрежиринден аңгыда, хөгжүмчүлериниң ёзулуг профессионал бедик деңнелиниң бадыткалы дээрзин Игорь Бутман чугаалап турган.
Тываның кол сценазынга концерттерден аңгыда, И. Бутман бодунуң коллегалары – "Тува Джаз Бэнд" коллективи база Тываның улустуң артизи Софья Кара-оол-биле «Дош кырында хөгжүм» деп сурагжаан программазынга база киришкен. Улаштыр "Тыва Эскадрон" база Тыва Республиканың Хөккей федерациязының хоочуннар командалары-биле эш-хуу ужуражылга база болган. Ол ышкаш Россияда эң-не бедик хүрээ деп адай берген, республиканың онза тураскаалдыг чери – «Тубтен Шедруб Линг» сарыг шажын хүрээзин көөр дээн күзелин Игорь Михайлович аңаа сонуургап четкеш, боттандырган. Ооң соонда сураглыг хөгжүмчү Тываның креативтиг индустрия школазынга чедип, ында үн режиссёрларының студиязы, уругларның солун төлевилелдери-биле таныжып көрген. Владимир Путинниң деткимчези-биле чер черлерде туттунган шак ындыг школалар ховар салым-чаяанныг уругларны мөөңнеп турары, онзагай деп Игорь Бутман демдеглээн.
Делегей чергелиг хөгжүмчүнүң Тывага кээрин боттандырарынга улуг деткимчени көргүскен Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгга өөрүп четтиргенин илередип турарын «Тува Джаз Бэнд» чогаадыкчы коллективтиң удуртукчузу Игорь Дулуш чугаалаан. Ол ышкаш Игорь Бутманга, ооң кады келген хөгжүмчүлеринге катаптаттынмас солун концерт дээш база четтиргенин илереткен.
Барган-на черинге Төрээн Тывазын алдаржыдып чоруур база бир чогаадыкчы коллектив «Тува Джаз Бэнд» болгаш ооң солизи Тываның улустуң артизи Софья Кара-оол биле Россияның улустуң артизи Игорь Бутман 2016 чылда эң-не баштай кады концерт көргүскен. Ооң соонда 2022 чылда Игорь Бутманның чалалгазы-биле Тываның хөгжүмчүлери үш аңгы федералдыг чергелиг джаз фестивальдарга киришкен: “Триумф джаза” деп XXIV делегей чергелиг фестиваль, «Триумф джаза» (Москва), «Джаз над Енисеем» (Красноярск) болгаш «Sochi Jazz Festival» (Сочи).
Россия болгаш делегейде алдаржаан джазтың эң-не тергиин хөгжүмчүлериниң санынче кирген Игорь Бутман кайы-даа чуртка барганда, чонга чоок, кады чоруур эш-өөрүнге кижизиг мөзү-бүдүжү-биле хүндүткелдиг. Ооң ол алдарынга чоргаарланып, менээргенмес аажызын эш-өөрү, российжи культураның удуртукчулары үнелеп турар. Ынчангаш ол чурттуң Президентизиниң удаа-дараа бүзүреттирген кижизи болуп турары – ооң бадыткалы.
Көрүкчүлер джазты дыңнаар улуг күзелдиг болза, хөгжүмчүлерниң ону ойнаар күзели оон-даа күштүг болур.
Карина МОНГУШ.
Чуруктарны интернеттен алган
«Шын» №16 2024 чылдың март 2