Төрүттүнгеш, өскен черивис төөгүлүг ак-көк Сүт-Хөл ол-ла болгай. Кижиниң чер кырынга бодарап, төрүттүнери ховар таварылга, болуушкун. Манаваан аас-кежик ийистер өг-бүлениң өөрүшкүзү, чаагай байлакшылы, чоргааралы. Ийистерниң чуртталгазы тускай өртемчей, онзагай делегей-дир. Төрээш, азыраан ада-иезинден өске ону кым-даа билбес.
Ада-иевис — башкылар. Авам 10 ажы-төлдүг өг-бүлениң 5-ки уруу, ачам 9 ажы-төлдүң хеймер оглу болуп төрүттүнген. Ачавыс Орлан-оол Кежегелигович Монгуш топтуг-томаанныг, «алдын холдуг» шевер, Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы, ТР-ниң хүндүлүг башкызы. Ававыс Чылбак Чанган-ооловна РФ-тиң хүндүлүг башкызы, Сүт-Хөлдүң хүндүлүг хамаатызы, 10 ажы-төлдүг Маадыр ие, 20 бичии чаштың энерелдиг энези. Ол кончуг угаанныг, эрестиг, аныяксыг.
Ада-иевис бисти ажылгыр-кежээ, арыг-силиг, мөге-шыырак, эртем-билиглиг кылдыр өстүрүп каан, ол дээш черге чедир мөгейип чоруур бис.
Ийистерниң бот-боттарынга хамаарылгазы өг-бүлеге кижизидилгеден кол хамааржыр. Бис ийистер-даа болзувусса, мергежиливис аңгы: Мерген – дээди эртемниг инженер, а Чечен дээди эртемниг юрист.
Хөй ажы-төлдүг өг-бүлеге өзерге, дыка эки. Ада-иевис суурда мал-маганныг: инектерни, хой-өшкүнү, хаван, дагааларны тудуп, хойтпаан тип, ааржы-саржаг, курут-быштаан, чөкпекти кылып турар.
Ийистерни азыраары нарын айтырыг, эң ылаңгыя кылаштажып эгелээнде, ийи тарай кылаштажыр дижир. Ийистерниң идик-хеви буянныг, домнуг дээр. Авамдан бистиң идиктеривисти улус айтырып алгаш, домнанып-даа турган дижир. Ийис улуска ужуражырга, эки дээр, чорук-херээ чогуп, бүдер. Бисти ававыс: «Кудуруу узун ажы-төлүм» – дээр, бистиң соовуста 4 дуңмавыс төрүттүнген. 10 кады төрээннерниң бис 5–6 дугаары болуп чаяаттындывыс.
Бистиң ада-иевис «Ынакшыл болгаш шынчы чорук» медальдың эдилекчилери. Чырык черге бисти чаяагаш, өстүрүп, өөредип, өглеп-баштап каан ада-иевиске черге чедир мөгейдивис.
Чечен, Мерген МОНГУШТАР.
Сүт-Хөл кожуун, Алдан-Маадыр суур.
Чуруктарны авторнуң архивинден алган.
«Шын» №73 2023 чылдың сентябрь 27