Россияның Президентизи Владимир Путин Федералдыг Хуралга Айыткалын илеткеп тургаш, Тываның социал- экономиктиг хөгжүлдезиниң тускай программазын (ИПСЭР) 2030 чылга чедир узадыр дээрзин дыңнаткан.
Президентиниң чугаазы-биле алырга, ИПСЭР-биле ажылдап турар 10 регион 2030 чылга чедир бот-чедимчелиг апаар ужурлуг. 2035 чылга чедир Сибирьни хөгжүдериниң стратегиязы-биле Тыва Республикада программаның чаа үе-чадазын дүүштүрери чугула деп, Владислав Ховалыг тодаргай чугаалаан.
Ооң-биле кады «ИПСЭР-ниң чаа программазынче кандыг угланыышкыннар тодаргай кирерил?» деп айтырыг тургустунуп келир. Ынчангаш бо айтырыгга ТР-ниң экономиктиг хөгжүлде болгаш үлетпүр сайыды Айдыс Сат харыыны берген.
Сайыттың чугаазы-биле алырга, хөгжүлдениң чаа угланыышкыннары амгы үеде деткимчени ап турар төлевилелдерден улуг ылгал чок, чүге дээрге республиканың амыдыралының деңнелин шынарлыг экижидер дээш, бо адырлар күрүне деткимчезинге улуг хереглелдиг.
Ынчалза-даа ИПСЭР-ниң чаа программазынче амгы боттанып турар төлевилелдер кирбес. «ИПСЭР-ниң чаа программазынче мырыңай чаа төлевилелдер кирер. Тодаргайлаарга, 2020–2024 чылдарның ИПСЭР программазындан шилчиир объектилер турбас. Амгы ажылдап турар программаның деткимчезин алган шупту төлевилелдер бо чылын доозулган турар ужурлуг» — деп, Айдыс Сат тодаргайлаан.
ИПСЭР-ниң 6 чылдың чаа программазы-биле чыл санында федералдыг бюджеттен эвээш дизе, 1 миллиард рубльди алырын республика баш бурунгаар идегеп турар. Ынчангаш амгы үеде Тываның Чазаа харыысалгалыг яамылар-биле кады 2030 чылга чедир ИПСЭР-ниң чаа программазын кидин түлүк ажылдап кылып турар.
Шак-ла мындыг шиитпир-биле Тывада 2020–2024 чылдарның ИПСЭР программазының боттанылгазы 2024 чылда дооступ турар. Республикада бо программаның иштинде үш угланыышкынга деткимчени көргүзүп турар — туризм, тудуг материалдарының бүдүрүлгези база көдээ ажыл-агый.
Тываның экономиктиг сайзырал болгаш үлетпүр сайыды Айдыс Сат регионнарның тускай программаларын 2030 чылга чедир узадыр дээн Президентиниң шиитпири, ооң дээштиин бадыткаан деп демдеглээн:
«Тускай программа бюджетче үндүрүг киирилделерин көвүдедир ужурлуг продукция бүдүрүлгезиниң база болбаазырадылгазының адырында экономиктиг төлевилелдерни деткип, республиканың хөгжүлдезинче хуу инвестицияларны хаара тудуп, чаа ажылчын олуттарны ажыдар. 2030 чылга чедир ажылдадыр программа төлевилелинче улуг инвестиция төлевилелдерин, биче сайгарлыкчы чорукту, ооң иштинде туризм болгаш көдээ ажыл-агый продукция болбаазырадылгазын деткиириниң аңгы-аңгы аргаларын болгаш хемчеглерин киирерин планнаар бис».
Бо чыл ИПСЭР программазының дөрт чыл боттанылгазының доостур чылы. Чижээ, 2023 чылдың сентябрьда ийиги чиг эт –үүрмектээн резинадан чадыглар болгаш брусчатка бүдүрүлгезин ажылдаткан. Боттуң тудуг материалдарын бүдүрүп эгелээни тудугнуң өртек-үнезин бадырарынга болгаш хуусаазын кызырарынга, чуртталга тудуун дүргедедиринге идиг болган.
«Тускай программа деткиишкини-биле республикада тудуг материалдарының бүдүрүлгези шапкын хөгжээн: тууйбу болгаш демир-бетон кылыглар бүдүрүлгези чаарттынган. Түңнелинде, 12,62 сая санныг тууйбуну бүдүрген. Ооң мурнунда чылга деңнээрге, 2023 чылда 6,05 сая санныг тууйбуну бүдүрген. 183,764 муң куб метр демир-бетон кылыгларны (ооң иштинде 2023 чылда – 60 муң м³) бүдүрүп, элезин-сай-довурак бүдүрүлгезиниң үүрмектеп аңгылаар комплекизин ажылдаткан» — деп, сайыт чугаалаан.
Көдээ ажыл-агый адырын алыр болза, ИПСЭР программазы-биле далган бүдүрер, эът болгаш балык болбаазырадыр база консервалаар комбинаттарга деткимчени берип турар. Республиканың туризм адырында бо чылын «Чедер» кадыкшылга санаторийниң септелгези болгаш чаартылгазы дооступ турар, Дус-Хөл болгаш Чагытай хөлдерни 2023 чылдың чайын электрижиткен деп, Айдыс Сат демдеглээн.
А. СОЯН белеткээн.
Чуруктарны интернет четкизинден алган.
«Шын» №17 2024 чылдың март 6