Иви мал

Иви – кончуг бедик, харлыг тайгаларлыг черниң малы. Ол Тожу кожууннуң бедик-бедик тайгаларында өзүп турар. Тываның өске девискээрлеринде ындыг мал чок.

Иви тудуп чоруур улусту ивижилер дээр. Иви турлаан чылда дөрт катап солуур.
Иви кончуг арыг-силиг мал. Ол кажан-даа бок чивес, бок коптарбас, кайы-хамаанчок оът-сиген оъттавас. Иви чаат, шулун, чекпе чиир. Бо үнүштер чүгле тайга черге өзер.
Ымыраа-сээкке, малгаш-баларга иви шуут таарышпас, боттары-ла тайгаже чүткүп, халаазырап туруп бээр.
Иви мал ээзинге кедергей бердинген болур. Тожу улузу ивини «ак сагыштыг мал» дижир. Чааш деп чүвезин кижи магадап ханмас. Дыны-биле балдырлай баглааш, оъткарып каарга, каш-даа хонукта оон ыравас, ол черге ээзин манап, оъттап чоруур.
Ивиге чүък чүдүрер. Чүктүг иви хүнде 60 км хире черни эртип шыдаар. Иви даштыг, козургай черлерге чоруп чаңчыккан. Ооң сугжузу база кончуг, шапкын хемнерни сыылады эштип кеже бээр.
Ивиниң сүдүн-даа ижер, эъдин-даа чиир. Кежинден тон, дөжек, чадыр шывыы кылыр, а бышкаандан идик даараар.
(Т. Кушкаштыы-биле)
Ивиниң назы-харының, адының хуваалдазы.
1. Чаа төрүттүнген иви төлүн бызаа дээр.
2. Оът чип эгелээнден бээр 1 харга чедир – хүр анай.
3. 1 хардан өрү эр малды дөңгүр, кызын мындыжак, а хүрден ажып чоруур кыс чүвелерни мынды дээр.
4. Ийи хардан эгелээш, эр малды ийи дүктүг-мыйыс, үш харлыг малды үш дүктүг-мыйыс дээш санап чоруй баар. Эр дүктүг-мыйысты чары дээр.
4. Бүдүрүкчү эр ивини эдер дээр.
Иви мал 20 чыл чедир чурттаар.
/ Г. Сундуйнуң «Улусчу ужурлар» деп номундан.