Амгы үеде аныяк специалистерге деткимче көргүзер янзы-бүрү күрүне программалары, оларның ажыл-амыдыралын эгелеп, бут кырынга туруп алырынга дыка улуг идигни берип турар. Ылаңгыя көдээ черлерге ажылдаар күзелдиг тускай эртемниг специалистерге «Көдээ черниң эмчизи», «Көдээ черниң башкызы» деп программалар чедиишкинниг боттанып турар.
Тожуда чаңгыс хирург
Ыраккы Тожу кожуунда «Көдээ черниң эмчизи» программа кандыг боттанып турарын чырыдар сорулга-биле Доора-Хемде кожууннуң төп эмнелгезинге четтивис.
Томскунуң медицина университединиң доозукчузу Чиңгис Куулар эрткен чылын август 1-де Тожу кожуунга ажылдап келген. «Кадык камгалал сайыды «Көдээ черниң эмчизи» программага киржирин сүмелээрге, кандыг-даа чигзиниг чокка, дораан чөпшээрежипкен мен» — деп, Чиңгис Эресович чугаалады.
Кезер эмчи Тожуже чоруур мурнунда Ак-Довурак хоорайга бир чыл чартык ажылдаан. Өг-бүлези-биле ажылдап келген аныяк эмчиге Тожу кожуун чагыргазы чаа туттунган бажыңны дораан аңгылап берген. Бүгү кожуунда чаңгыс-ла кезер эмчи ол, ооң кылыр ажылы — поликлиникага аарыг кижилер хүлээр, чыдар эмнелгеде аарыг кижилерни хайгаараар, дүрген болгаш планда көрдүнген кезиишкиннер чорудар. Аныяк эмчи поликлиникага хүнде 25–30 хире кижини хүлээп, бир айда 2–3 дүрген кезиишкиннерни, план езугаар 5–6 кезиишкинни кылып турар. «Колдуунда бертик-кемдээшкиннер, сынган сөөк-даяк тудуштурар «металлоостеосинтез» адырар, грыжа дээш өске-даа дүрген чорудар кезиишкиннерни кылып турар бис» — деп, аныяк хирург ажылын таныштырды.
Даргалаар күзелим чок
Чиңгис Эресович өөнүң ишти Чаяна Васильевна-биле студентилеп тургаш таныжып алганнар. Ол база эмчи, артында бичии уруглар неврологу. Аныяк өг-бүле 5 харлыг оолдуг, удавас ийи дугаар өпеяазы төрүттүнер.
«Тожу чону экииргек, хүндүлээчел чон-дур. Бодум Барыын-Хемчиктиң Кызыл-Мажалыктан мен, ада-ием база ол чер-чурттуг. Үш кады төрээннерниң улуу мен. Өг-бүлемде чүгле мен эмчи болган мен. Өске ажылдарже-даа чалап турду, даргалаар, удуртур ажылче чүрээм тыртпас. Кижилерниң кадыын камгалаар дээш-ле ординатурага өөренип алган болгай мен» дээн чугаазындан-на аныяк эмчиниң биче сеткилдиин, бөдүүнүн билдим.
Эмчи чаңгыс ол эртен ийи уругга эмчи дузазын көргүзүп четтигипти. Ыглаан-сыктаан уйнуун четкен девидээн кырган-ава келген. Сильва Бараановна Чат уруунуң куйгазында саргы ызырып алганын дыңнатты. Кырган-авашкылар Адыр-Кежигден ырак эвесте Эн-Суг деп тайга черде аалындан үнгеш, Доора-Хемге чедир достунуп келген болдулар.
Чиңгис Эресович биле эмчи сестразы Долаана Орай-оол бичии Ролландага дораан эмчи дузазын көргүскеш, улаштыр Адыр-Кежигниң участок эмчизинге балыын арыглап эмнээр кылдыр чорудупту. Оларның соон дарый ооруу сынган бичии уругну база эккелди. Эмчилер дораан хөрээн рентгенге тырттыргаш, улаштыр эмнээри-биле, чыдар эмнелгеже чорудупту.
Кезиишкин эки эрткен
Чиңгис Эресович аныяк-даа болза, мергежили улуг, дуржулгазы бар. Ол дүрген кезер таварылгаларда нарын кезиишкиннерни безин кылып кааптар. Бир кижиниң амы-тынын камгалаан таварылгазы база бар. Арга девискээринге ыяш кезип ажылдап тургаш, бажынга кемдээшкин алган 28 харлыг медерел чок эр кижини эккелген. Техниканың айыыл чок чоруун сагываанындан, ооң бажынче ыяш будуу кадалган. Баш сөөгүнче 3–4 сантиметр ханы кирген будукту дүрген уштуп арыглаар кезиишкинни кылган. 20–30 минута эрткен болза, улуг айыыл болур турган. Кезиишкин эки эрткен. Улаштыр Кызыл хоорайга эмнээш, неделя болганда үндүр бижээн. Ол ам-даа онча-менди чурттап чоруур. Ак-Довуракка ажылдап тургаш, база хөй-ле коргунчуг таварылгаларны көргенин, кезиишкиннерни кылып турганын эмчи чугаалады.
«Көдээ черниң эмчизи» программаның киржикчизи 5 чыл ажылдаар ужурлуг, ынчангаш ооң мурнунда ам-даа чылдар бар. Ындыг болзажок, ол бо черде ижигип, ажылынга ынак, бердинген ажылдап чоруур. «Маңаа олчаан чурттап артып кагзымза-даа хөңнү…» – деп, ол чугаалады.
/ Алдынай АРАКЧАА.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.