Көдээ ажыл-агыйда

2022 чылда Тыва Республиканың Чазааның ажыл-чорудулгазының түңнелдериниң болгаш бо чылын мурнады көөр сорулгаларының дугайында Отчедундан

• Көдээ ажыл-агыйы – республиканың экономиказының кол адыры. Ында регионнуң чурттакчы чонунуң чартыы азы 150,7 муң кижи хаара туттунган.

• Көдээ ажыл-агыйның каттышкан продукциязы 8,4 млрд рубль хемчээлге үнелеттинип турар, ол 2021 чылдың деңнелинге көөрде, 4,1 хуу кудулаашкынныг. Ону тарылга шөлдерин хоозураткан, тараа культураларының дүжүдүн эвээжеткен каңдаашкын-биле тайылбырлап болур.

• 2023 чылдың январь 1-ниң байдалы-биле ажыл-агыйларның бүгү хевирлеринге 201,1 муң баш бода (2021 чылдың деңнелинге көөрде, 6,9 хуу өзүлделиг), 1 сая 171 муң баш шээр (4 хуу кудулаашкынныг), 99,5 муң баш чылгы мал (7,6 хуу өзүлделиг), 264 баш теве (4,8 хуу өзүлделиг), 1,44 муң баш иви (34 хуу чавызаашкынныг), 11 муң баш хаван (13,3 хуу өзүлделиг) болган.

• 2022 чылдан тура мал ажыл-агыйларынга дүктүң садып-саарылдазын чедип алган. Республиканың 8 кожуунунда, Кызылда дүк хүлээп алыр черлерни ажыткан «Сергеихинский текстиль» КХН ук угланыышкынга инвестор болган.

• Уксаажыдылга адыры хөгжүлдени алган. Бо хүннерде ук ажыл 34 ажыл-агыйда шапкынчаан.

• «Адарган» МУБ-туң, «Бай-Хөл» көдээ ажыл-агый кооперативиниң, Куулар С.Ю. болгаш Донгак К-К.Н. арат ажыл-агыйларының уксаажыдылга черлеринге Бурят Республикадан 175 баш кошкарны эккелген.

• 2016 чылда эгелээн «Кыштаг» төлевилелди доозарының дугайында шиитпирни 2022 чылда хүээп алгаш турган. Төнчү мөөрейге шилип алган киржикчилерге мал-маганны дамчыдып бергениниң соонда 2023 чылда төлевилелди хаар. Эң дээре көргүзүглерни көргүскен 50 ажыл-агый хүн батареялары-биле хандыртынган, кудук кактырып алган 21 кижиге шүүделин эгиткен.

• Республиканың көдээ ажыл-агыйы сүт болбаазырадыр 13 бичежек цехти тудуп, сүт продукциязының 15 хевирин: сүттү, хойтпакты, ряженканы, снежокту, йогуртту, таракты, савалаан чөөгейни, быштакты, өремени, ааржыны, доңурганны, саржагны бүдүрүп турар.

• Чыл дургузунда 2 228,6 тонна чиг сүттү болбаазыраткан, 2021 чылдың деңнелинге көөрде, 14,4 хуу улуг.

• Эът кылыгларының, эзиртпес суксуннарның, а ол ышкаш кыска шыгжамырлыг хлеб-булочка кылыгларының бүдүрүлгези эрткен чылдың деңнелинде хевээр арткан.

• Республикага бүдүрген барааннар «Россияның эң дээре 100 барааны» деп Бүгү-россияның мөөрейинге демдеглеттинген. «Национал продукция бүдүрериниң талазы-биле төптүң” «Ава шайы» деп суксуну, «Мөген-Бүрен» КУБ-туң эът продукциязы мөөрейниң шаңналдарының эдилекчизи болган .

• Мөңгүн-Тайга кожуунда мал согар цехти ажыткан. Ол ээлчег дургузунда 15 баш бода база 50 баш шээр мал болбаазырадыр күчүлүг. «Арзайты» көдээ ажыл-агый кооперативинде балык лаазалаарының бүдүрүлгези ажыттынган.

• 2022 чылдың декабрь айда «Правобережный» көдээ ажыл-агый рыногунуң баазазынга аът эъдиниң болбаазырадылгазы эгелээн. Амгы үеде ында колбаса кылыгларын, көшкүн чоннарның кухнязындан “казы” колбасаны бүдүрүп турар.

• Мал согар черлерден ыракта турар мал ажыл-агыйларын хандырары-биле 44,9 сая рубль өртектиг “Комман” деп көжүп чоруур мал согар цехтерни садып алган.

• 2022 чылда көдээ ажыл-агый культураларының ниити шөлү 56,2 муң гектар болган (2021 чылдың деңнелинге көөрде, 6,1 хуу өзүлделиг).

• Бүгү хевирниң ажыл-агыйларында картофельдиң дүжүдү бир гектардан 102,9 центнер (2021 чылда – 108,4 центнер), ногааның бир гектардан 161,6 центнер (2021 чылда – 133,4 центнер) болган.

• Эрткен чылын республика чыжыргана плантацияларының шөлүн калбарткан – Каа-Хем болгаш Барыын-Хемчик кожууннарның девискээрлеринде 7,5 гектар ниити шөлдүг садтарны олурткан.

• Машина-трактор станцияларын катап тургузарының талазы-биле ажылдар эгелей берген. Оларның кол-ла сорулгазы - көдээ ажыл-агый бизнезинге дузалаары. 2022 чылда «Центральная» МТС-ке 39 көдээ ажыл-агый техниказын садып берген (2021 чылда – 15 кезек).

• Республиканың Чазааның болгаш «Росагролизинг» АН-ның аразында чардынган дугуржулганың ачызында 55,1 сая рубль ниити түңге 13 кезек техниканы садып алган («КамАЗтар», кожуглар, бөлдүрүкчүлер, тракторлар).

• «Көдээ девискээрлерниң комплекстиг хөгжүлдези” программаның иштинге көдээ черлерни чаагайжыдарының талазы-биле элээн каш төлевилелдерни боттандырган. 5 кудукту өрүмнеп какканының түңнелинде Кызыл кожуунда үш суурнуң, Мөңгүн-Тайгада ийи черниң чурттакчылары ижер арыг суг-биле хандыртынган.