Экономика, эртем, медицина, улус өөредилгези, культура, уран чүүл болгаш чогаал дээш өске-даа адырларга ажылдап, Тываның хөгжүлдезинге боттарының үлүг-хуузун киирген Барыын-Хемчик кожуун чурттуг кижилерни санап адаары белен эвес. Баштайгы тыва алфавитти тургускан Монгуш Шокар-Чульдум оглу Лопсан-Чимит, эртемден Самбуу Буян-оол оглу Ооржак, баштайгы тыва ужудукчуларның бирээзи Хопуя Тогдугашович Ховалыг, Совет Эвилелиниң Маадыры Чүргүй-оол Намгаевич Хомушку, Ленинниң ролюн ойнаан артист Олег Дондукович Намдараа, тоолчу Чанчы-Хөө Чапаажыкович Ооржак дээш-ле адап чоруй баар бис.
Бир эвес чечен чогаалды алыр болза, Барыын-Хемчик чурттуг эвээш эвес санныг чогаалчыларның аразындан эң-не салым-чаяанныы, эң-не хүндүткелдии — Салим Сүрүң-оол.
Тываның Улустуң чогаалчызы Салим Сүрүң-оол чүгле чаңгыс “Көк-көк даглар” деп шүлүктү бижип кааш, оон өске чогаалдарны биживейн-даа барган болза, ооң кайгамчыктыг чогаалчы ат-сураа үе өттүр, салгалдар дамчыштыр кажан-даа уттундурбас ышкаш кылдыр сагындырар. “Көк-көк дагларның” сөс-домаа ол хире чараш, утказы ол хире ханы.
Чогум-на “Көк-көк даглар” чогаалчының бодун, ооң чогаалчы алдар-сураан номчукчуларга, чонга үргүлчү сагындырып чоруур. Салим Сазыговичиниң чогаадыкчы ажылының, чогаалдарының дугайында номчулга конференциялары, чогаал кежээлери кезээде чүгле “Көк-көк даглар” деп шүлүктү номчуурундан эгелээри аңаа херечи.
Чон Салим Сүрүң-оолга тураскаалдарны тургузуп турар.
Чогаалчының төрээн чурту Акче баар орукта Үзүк-Кыры арт кырында Тываның улустуң чогаалчызы Салим Сүрүң-оолга бөдүүн тураскаал бар. Ону чогаалчының көк-көк дагларының даштарындан чогаалчының удуртуп чорааны «Мажалык» чечен чогаал каттыжыышкынының кежигүннери чогаалчының 80 чыл юбилейинде чыып тургускан. Ийи даштың бирээзи демир-үжүк хевирлиг. Ында С. Сүрүң-оолдуң “Көк-көк даглар” деп шүлүүнден «Хөлегелиг, ылым-чылым, үн чок ышкаш, Көк-көк даглар аразынга төрүттүндүм...» деп одуругларын оюп сиилбээш, алдынналчак үжүктер-биле көскү кылдыр будуп каан. А өскезинде чогаалчының ат-сывын бижээш, төрүттүнген болгаш мөчээн ай-хүнүн, чылын демдеглеп каан.
Улуг орус шүлүкчү Александр Пушкинниң, мээң тураскаалымче чоннуң копказын оът-сиген дуй үнмес деп бижээни ышкаш, тыва чогаалчы Салим Сүрүң-оолдуң тураскаалынче кокпа кыжын-даа, чайын-даа балалбас, хар хөме чагбас, оът-сиген дуй үнмес. Эрткен-дүшкен чон ооң чанынга доктаап, чажыын чажып, чаламалар чалап каары чаңчыл болу берген.
Тываның улустуң чогаалчызы Салим Сүрүң-оолдуң 100 чыл юбилейинде чогаалчының төрелдериниң ажы-төлү, амгы салгалы демнежип, акша-төгерикти чыггаш, хөрек тураскаалын сиилбип кылгаш, Кызыл-Мажалыкта Салим Сүрүң-оол аттыг библиотеканың чанында бедидир тургускан. Хөрек тураскаалын сиилбип, сомнаан ат-алдарлыг скульптор Александр Ойдуп база чогаалчының чоок төрелиниң оглу.
Тураскаалдың байырлыг ажыдыышкыны 2024 чылдың декабрь 3-те болган. Ол онзагай болуушкунга Салим Сүрүң-оолдуң чогаалдарының номчукчулары, төрелдери, тураскаалды кылып тургузарынга киришкен кижилер, чогаалчылар, тус черниң эрге-чагырга органнарының, ТР-ниң Культуразы яамызының, республиканың Чуковский аттыг бичии уруглар библиотеказының төлээлери чыылган. Чогаалчыга тураскаал тургузарынга бодунуң үлүүн киирген кижи бүрүзүнге, организацияларның коллективтеринге өөрүп четтиргенин Салим Сазыговичиниң төрелдериниң мурнундан Алдын-оол Демир-ооловна Конгар илереткен.
Тываның улустуң чогаалчызы Салим Сүрүң-оолга тураскаалды ажытканы-биле холбаштыр байырлал кежээзи база болган. Ооң киржикчилери Салим Сүрүң-оолдуң шүлүктерин номчаан, ооң шүлүктеринге бижиттинген ырларны ырлаан.
Кызыл-Мажалыкта Салим Сүрүң-оол аттыг библиотеканың чанында тургускан тураскаал чүгле чогаалчыга эвес, а тыва литературага Барыын-Хемчик кожууннуң чонунуң тураскаалы.
Хөлегелиг, ылым-чылым, үн чок ышкаш,
Көк-көк даглар аразынга төрүттүндүм.
Сарлык дозуп, өшкү ай деп кадарчылап,
Чалымнарга, чуңма ышкаш, маңнап өстүм.
Көк-көк даглар, көөрге-ле, үн чок ышкаш.
Ырлаптар сен, олар сеңээ улажыптар,
Ырак-чоокче ырың дораан тарадыптар...
Ш. СУВАН.
Чуруктарны социал четкилерден хоолгалаан.
“Шын” №29 2025 чылдың июль 3123