Кадак XIII чүс чылда Индиядан укталган. Ооң соонда Төвүт, Моол таварып, хамнаашкын (караң чүдүлге) тергиидеп турган Тывага кээп нептерээн.
Кадакты Шагаага, байыр-наадымга, куда-дойга уткуп алыышкыннар үезинде ажыглаар. Чүге дээрге кадак кижиниң арыг ак сеткилин илередир, ону айызап, назынын узадыр.
Шаанда Бай-Тайганың Кара-Хөлде бистиң аалывыска Кыдаттың эң нарын торгузунуң удазынындан кылган «Айыжы», «Самбай» дээш, «Хип» кадактан бээр бар турган. Бурган чуруктуг «Айыжы» кадакты Шагаада ада-иезинге азы ёзу-хүндүлүг улуг назылыг кижилерге тутсур. «Хип» кадак шыдыраа хөлү ышкаш шокарлыг, ону дээди ызыгууртаннарга, кудукту, кегээн чергелиг улуг лама-башкыларга тутсур. Кижиниң мойнунга кадакты чүгле лама-башкылар салыр эргелиг. Ындыг харыысалганы кижи болганы хүлээнмес ужурлуг. Ай, хүн чуруп каан «Нанжывандан» деп кадакты орнукшудулга үезинде ажыглаар.
Кадактар өңнериниң аайы-биле янзы-бүрү уткалыг:
Ак өңнүг кадак – арыг чаагай чоруктуң демдээ;
Сарыг өңнүг кадак – Бурган-сагыызыннарга хүрээ-хииттиң лама-башкыларның сүзүктүг, чоок харылзаазын илередир;
Көк өңнүг кадак – Мөңге көк Дээрде дээди Бурганнарның болгаш хаан, ноян-беглерниң ыдыы;
Ногаан өңнүг кадак – Ие черде бүгү саптак-сууртулар, чер ээлери;
Кызыл өңнүг кадак – Ачылыг Хүн Бурганы делегейде багай чүүлдерни арыглаар, ыдык ожук-оттуң чалбыыжында Ваджрапани бурган.
Кадак тудуп чолукшууру:
Кадакты сунарда, кадактың ажык талазын, кадак бээр дээн кижиже көрүндүр ийи холдап туткаш, улуг хүндүткел-биле аңаа мөгейип, ооң адыштарынга кадакты салып бергеш, чүгле ынчан кадак алган кижиниң сол-мендизин айтырып чолукшуур.
Кадакты өске кижиге бээри хүндүткелдиң демдээ болганда, ону бодунуң мойнунга боду салбас. Ынчангаш база катап чугаалап каайн, кадакты кижиниң мойнунга чүгле лама кижи салыр.
Ол ышкаш кадакты алгаш, дораан өскээр кагбас. Чүге дизе ол хүндүткел эвес апаар. Кадак өргүүр ёзулал бүгүдеге буян болзун!
Шулуу КАРА-САЛ.
Кызыл хоорай.
“Шын” № 30 2025 чылдың август 7