Бүгү делегейниң кадыкшыл хүнүн апрель 7-ниң хүнүнде Кызыл хоорайның “Арбат” шөлүнге демдеглеп эрттирген. Ук хемчегни Республиканың хөй-ниитиниң кадыкшылын болгаш аарыгларны баш удур болдурбас талазы-биле харыылап турар төптүң ажылдакчылары флеш-моб-биле ажыткан. Ооң соонда төптүң улуг эмчизи Белекмаа Монгуш чаңгыс чер чурттугларынга Кадыкшыл хүнү-биле байыр чедирип, сөстү алган: “Кажан бис мендилежип тургаш, өскелерге кадыкшылды күзеп турар бис. Ынчангаш үргүлчү мендилежип чоруңар. Бөгүнгү бистиң ужуражылгавыс Кадыкшыл хүнүнге тураскааттынган болганда, ол таакпы, арага, наркотиктиг бүдүмелдер дээш өске-даа хоралыг чаңчылдардан ойталаар, доктаамал шимчээшкин, дадыгыышкын, шын чемненилге, арыг-силиг болурунуң, өөрүшкүлүг сеткил-хөөн дугайында янзы-бүрү хемчеглерден тургустунган. Шуптуңарга кадыкшылыңарже кичээнгейни угландырып чорууруңарны күзедим”.
Ук байырлалды 1950 чылдан тура 73 дугаар чыл демдеглеп эрттирип турарын Белекмаа Монгуш демдеглээн. Тывада чылдың-на ук байырлалды аңгы-аңгы темалар-биле байырлап эрттирип турар. Чижээ, 2016 чылда “Чигир аарыын тиилээлиңер”, 2017 чылда “Депрессия: чугаалажыыл”, а 2023 чылда “Бүгүдеге кадыкшыл” деп темалар кирип турар.
Скандинав кылаш талазы-биле инструктор Артыш Хертек скандинав даянгыыштар дузазы-биле канчаар шын кылаштаарын, спорттуң ол хевириниң оназагайларын, ооң ажыктыг талаларын чонга көргүзүп, тайылбырны кылган. Ол ышкаш скандинав даянгыыштар-биле күзелдиг чон кылашташкан-даа. Ук херексел кижи бүрүзүнге тааржыр, организмниң аарыгларга удур туржур күжүн быжыктырар дээрзин эртемнер болгаш эмчилер демдеглеп турар. Оон аңгыда ол тыныш системазын сайзырадыр, хан-дамыр аарыгларын болдурбас, сөөктерни быжыктырар, деңзини өйлээр шынарлыг. Эң-не кадыкка хоралыг чүүл үргүлчү чыдыннаары дээрзин эмчилер сагындырып турар. Ынчангаш эмчилер үргүлчү шимченип чоруурунче чурттакчы чонну кыйгырган.
Мага-боттуң аарыгларындан аңгыда сагыш-сеткилдиң байдалы база кол черни ээлеп турар. Амгы үеде сагыш-сеткил талазы-биле аарып турар кижилер көвүдээн. Кижини ол суларадып, чүнү-даа кылыр хөөн чок байдалга чедирип турар. Аарыгларның 80 хуузу сагыш-сеткил аарыындан тыптып турар дээрзин Республиканың психиатрия эмнелгезиниң психологу Чейнеш Хертек бодунуң лекциязының үезинде демдеглээн. Оон аңгыда сагыш-сеткил аарыындан канчаар адырлып алыр аргаларын келгеннерге таныштырган.
Оон аңгыда кызылчылар спортчу оюннарны ойнап, викториналарга шын харыылааш, белекчигештерни ап, артистерниң ыры-хөгжүмүн дыңнап, шын чемненилге болгаш өске-даа янзы-бүрү темаларга ажыктыг сүмелерни дыңнап, Кадыкшыл хүнүн канчаар-даа аажок өөрүнчүг болгаш ажыктыг кылдыр эрттиргеннер. Бо бүгү туберкулёзка удур, наркология диспансерлериниң, СПИД-ке удур төптүң болгаш Кызыл хоорайда бар-ла эмнелге албан черлериниң демниг ажылының түңнели дээрзин демдеглевес аргажок.
Ч. СААЯ