Тываның девискээринге черлик болгаш азырал амытаннарның, эң ылаңгыя араатан аң бөрүнүң калчаа аарыгдан аараан таварылгалары удаа-дараа илереттинип турары дүвүренчиг.
2022 чылдың январь айның 9-та Каа-Хем кожуунда Саргал деп черден калчаа аарыг дилги тывылганы-биле холбаштыр ол чоок-кавыда мал-маганның, ыт-куштуң шуптузунга калчаа аарыгга удур тарыышкынны чоруткан.
Бо таварылганың соонда, база ийи ай хире болганда, Кызыл кожууннуң Кара-Хаак сумузунуң девискээринде Кара-Суг деп черге мыйыстыг бода малдың өлүг мөчүзүн Тываның ветеринария лабораториязының ажылдакчылары 2022 чылдың март 1-де шинчилээш, база-ла калчаа аарыы деп тодараткан.
Черлик дириг амытаннар калчаа аарааш, кижилерден кортпас, чурттакчылыг черлерже кирип турар апарган. Бо чылдың март сесте Таңды кожууннуң Шынаалыг деп черде малчынның кыштаанче бөрү киргеш, мал-маганче, харын-даа мырыңай малчынның бодунче халдаан. Кадарчы Вячеслав Иргит бөрүден камгаланып, ону каш катап бижек-биле шашкаш, өлүрүп каан. Ол бөрүнүң өлүг мага-бодун республиканың ветеринария албанының эмчилери шинчилээш, база-ла калчаа аарыгның вирустарын илередип тыпкан.
Бо чылдың март 22-де Танды кожууннуң Балгазын сумузунуң девискээринде Бай-Сагаан деп черде малчынның кыштаанче база-ла бөрү халдап кирген. Малчын эрес-дидим кижи болгаш, бөрүнү аргамчы-биле шалбадап туткан. Ветеринария албанының ажылдакчылары бөрүнүң тынын үскеш, ооң мага-бодунуң эът-ханын халдавырлыг аарыглар лабораториязынга шинчилеп көөрге, ол бөрү база калчаа аарыг болган. Малчынның аалында шупту мал-маганга, ыт-кушка калчаа аарыгга удур тарылганы чоруткан.
2022 чылдың баштайгы үш айы хире кыска үе дургузунда Тываның девискээринге черлик болгаш азырал дириг амытаннарның калчаа аарыгдан аарааны чүгле дүвүренчиг эвес, харын-даа дыка айыылдыг. Чүге дээрге калчаа аарыг бөрүлер өлүрүп каан черлик-даа, азырал-даа амытаннарның мөчүзүнүң артынчызын көдээ суурларда тояанчы ыттар чигеш, калчаа аарыгдан аарый бээриниң айыылы бар. Ол ыттар боттарының ээлеринге, суурларның чурттакчыларынга калчаа аарыгны чыпшырып, харын-даа мырыңай кижилерже халдап, оларны үзе-чаза соп, амын-тынынга айыылды тургузуп болур. Ынчангаш көдээ суурларда тояанчы ыттарның баш санын кызырар талазы-биле шиитпирлиг хемчеглерни алыры чугула.
Каяа-даа ыттарга ызыртканда, эмнелгеге дораан-на барып, калчаа аарыгга удур тарыдып алганы дээре. Чүге дээрге калчаа аарыгның вирузу хамыктың мурнунда кижиниң мээзинге болгаш нерв системазынга дээр, ытка ызырткан соонда калчаа аарыгга удур тарыдып албас болза, бо халдавырлыг аарыгдан кижи өлүп каар таварылгалар хөй.
Республиканың ветеринария албанының медээлеринден.
Шаңгыр-оол МОНГУШ белеткээн.