Бо удаада чугаа чечек дугайында эвес, а совет самолет АН-12 дугайында, Афган дайынынга бажын салган совет солдаттар – маадырларның мөчүзүн дажып турган “Чүък-200” дугайында. Шак ындыг чүъктүг самолётту “Кара тюльпан” деп адап турганын афганчылар-даа, ол каргыштыг чылдарда хайыралдыг оолдарын чидирген авалар, ачалар эки билир. Ынчан, чүгле “Кара тюльпан” дагын келбезин деп, шупту улус күзеп турган...
Барык 10 чыл (1979-1989чч) уламчылалдыг болган афган дайынындан 14 муң ажыг совет солдаттар болгаш офицерлер ээп келбейн барган. Оларның аразында Тывадан 12 солдат хып дээн чалыы назынында хары черге бажын салган.
1989 чылдың февраль 15-те Афганистандан эң сөөлгү совет шериглерни үндүрген. Оон бээр 35 чыл эрткен. Республиканың 500 ажыг чурттакчызы бистиң чурттан дашкаар дайынчы даалгаларны күүсеткен. Совет Эвилелиниң хостакчы хүлээлгезинге 400 ажыг тыва интернационалисчи шериглер киришкен. Бо хүнде аравыста 100 ажыг хоочун арткан. Он кижи Кызыл Сылдыс Ордени-биле шаңнаткан, оларның үжү – мөчээниниң соонда, 24 кижи – «Эрес-дидим чоруу дээш» база «Дайынчы ачы-хавыяазы дээш» медальдарга төлептиг болган. 300 хире кижи «Афган чондан өөрүп четтириишкин» медалы-биле шаңнатканын сагындыраал.
Февраль 15-те Кызылдың Тиилелге шөлүнге Ада-чурттан дашкаар 30 хире дайынчы чөрүлдээлерге киржип турган өске-даа российжи дайынчыларга мөгейиг кылдыр байырлыг митинг болгаш чечектер салыр ёзулал болган. Аңаа ТР-ниң Чазак Даргазы Владислав Ховалыгга баштаткан удуртукчулар, ТР-ниң ДХ-ниң депутаттары, хөй-ниити организацияларының төлээлери болгаш өскелер-даа киришкен. Хемчег В. Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынга байырлыг концерт-биле уламчылаан.
Зал долдур олурар улустуң аразында куу-сарыг хептиг, хөрээнде орден-медальдарын каданыпкан афганчылар хүндүлүг олуттарны ээлепкен.
Чазак Даргазы Владислав Ховалыг сөс алгаш, бир дугаарында, афган дайынындан болгаш Ада-чурттан дашкаар дайынчы хөделиишкиннерге эрес-дидим киржип чорааш, чанып келбейн барган маадырларны сактып, кажыыдалдың минутазын чарлаан.
— Шериг хүлээлгезин күүсеткеш, чанып келген интернационалист дайынчылар чурт-биле деңге берге үелерни чурттап эрткен. Ынчалза-даа дайынчы акы-дуңмалышкы эп-найырал, чок болган эштериниң дугайында сактыышкыннар чүден-даа күштүг болган. Тывада “Дайынчы акы-дуңмалышкы” дээн ышкаш хөй-ниити организациялары шериг-патриотчу улуг ажылды чорудуп, боттарының эш-өөрүн, оларның өг-бүлелерин деткип, берге үеде черле каашпайн чоруур.
Бо хүнде интернационалисчи дайынчыларның оолдары, уйнуктары Ада-чурт камгалакчылары, тускай шериг операциязының киржикчилери болуп турар. Тывада күштүг тура-соруктуң чаңчылдары улам быжыгып, чаа салгалдарның кижизидилгезиниң үндезини болуп турар – дээш, чыылганнарга байыр чедиргеш, Владислав Ховалыг афган дайынының хоочуннарынга Чазак шаңналдарын тывыскан.
ТР-ниң Дээди Хуралының, РФ-тиң Күрүне Думазының шаңналдарын база ол хүн элээн афганчылар алган.
Тываның кол сценазынга ол хүн патриотчу ыр-шоор чаңгыланып, кым-даа, чүү-даа уттундурбаанын катап база сагындырган.
А театрның фойезиниң кол черинге афган дайынындан чанып келбээн 12 маадырның болгаш өске-даа дайынчы хөделиишкиннерден келбейн барган дайынчыларның хөрек чуруктарын делгээн. Оларның дөргүл-төрелдери чоок улузун танып, чылыг сактыышкыннарны кылган.
Карина МОНГУШ.
Чуруктарны Чиңгис Саая тырттырган.