Тывада чыл эгезинден тура күрүнениң автоинспекциязы 653 эзирик чолаачыны туткан. Оларның 98-и улай-улай эзирик байдалдыг руль артынче олуруп турарлар, ынчангаш кеземче херээн оттурар ужур тургустунган. Ол бичии республикага дүвүренчиг көргүзүглер. Эзирик чолаачының боданыры үр, эскериичел эвес деп чүүлдү руль артында кижи бүрүзү эки билир. Ындыг-даа болза, туразы улуг хамаатылар кандыг-даа эрге-хоойлу сагывайн, ажыг суг пактаан соонда автомашина башкаргаш, долгандыр кижилерге улуг айыылды тургузуп турар.
Чижээ, Каа-Хем суурнуң 36 харлыг чурттакчызы 2018 чылдан тура үш дугаар эзирик автомашина башкаргаш, күрүне автоинспекциязының ажылдакчыларынга туттурган. 2022 чылда чычаан мунар шынзылгазын хавырткаш, улаштыр 30 муң рубльга торгааткан. 2024 чылда ук шиитпирниң күүселдези төнген. Административтиг хемчеглер-биле чеже-даа кеземчени алган болза, ол харыысалга чок хамаатыга кандыг-даа өөредиг болбаан. Май 6-да база катап эзирик машина мунуп чораан. Хыналда чорударга, ол хамаатыда этанолдуң көргүзүү каш дакпыр көвей болган – 0,794 мг/л. Хоойлу ёзугаар 0,16 мг/л көвей болур болза, шыңгыы хажыдыышкын. Мындыг байдалда административтиг эвес, а кеземче херээн хоойлу ёзугаар оттурар. Чаңгыс удаа үш протоколду тургускан: светофорга кызыл өң чырып турда халдып эрткен, автомашинаның мурнуку соңгаларынга кара өңнүг плёнкалар чыпшырган, ол ышкаш эзирик байдалдыг транспорт мунган. Амгы үеде ооң автомашиназын хавырган.
“Аас-кежик болуп орук айыыл-халавы болбаан, кызыл светофорга халдып эрткеш, өске автомашина-биле үскүлежип болур турган. Эзирик чолаачылар чадаг кижилерни бо-ла эскербейн баар. Харын-даа өске кижилерниң кадыкшылынга хора чедирбээн-дир. Эзиртир суксун ижипкеш, руль артынга олурары дээрге бодунуң азы өскелерниң амы-тынын үзүп болур, ниитилелге улуг айыылдыг улус-дур” — деп, ИХЯ-ның күрүне автоинспекциязының орукка айыыл чок чорук пропагандазының бөлүүнүң инспектору Аяна Ондар демдеглээн.
2025 чылдың эгезинден тура эзирик чолаачыларның хайында 32 орук озал-ондаа болган. Автомашиналар үскүлежиишкиннериниң түңнелинде 6 кижи чок болган, 48 кижи янзы-бүрү кемдээшкиннер алган.
Ылаңгыя агаар чылый берген үеде азы байырлалдарда эзирик чолаачылар көвүдээр. Ындыг харыысалга чок чоруктуң уржуктары коргунчуг бооп болур. Чүгле майның узун дыштаныр хонуктарында күрүнениң автоинспекциязы 76 эзирик чолаачыны туткан. Оларның аразындан 10 кижи каш удаа эзирик туттуруп турар. Ниитизи-биле арага ижипкен чолаачыларның хайындан ол хонуктарда ийи кижи чок болган, сес хамааты аар кемдээшкиннер алган. 16 озал-ондак эзириктерниң хайындан болган. Ол дээрге анаа статистика эвес, а хөй-хөй кижилерниң амы-тыны, ажыг-шүжүү. Бир эвес эзирик машина мунмас болза, мынча көвей улустуң салым-чолу өскерилбес турган. Буруулуг кижи – чүгле ажыг суг пактаан чолаачы.
Харыысалга чок кижилер чаш төлдү-даа үстүрүпкеш, дезиптер. Кызылдың Ооржак Лопсанчап кудумчузунга 11 харлыг оол самокатка халдып тургаш, автомашинага үстүрткен. 5 класс өөреникчиниң кадыкшылының байдалы чүгээр болган. Дезипкен чолаачы ооң мурнунда 4 катап эзирик байдалдыг туттуруп турган Кызылдың 43 харлыг чурттакчызы. Бо чылдың февральда ол хамаатыга кеземче херээн оттурган турда-ла, ам база эзирик автомашина башкарган.
Май 12-де Самагалдайга 13 харлыг элээди оол 27 харлыг автомашина мунар шынзылга чок эзирик хамаатының хайындан комаже кирген. Дүнекиниң үш шакта 13 харлыг элээди 11 харлыг өңнүү-биле Самагалдайның кудумчуларынга бажыңындан бүдүү мотоцикл ап алгаш, башкарып чадап кааннар. Назы четпээннер ийи дугуйлуг транспортун идип алгаш чаныпканнар. Ол үеде эзирик чолаачы 7 класс оолду хөме таварып эрте берген. Организминде алкогольдуң бар, чогун хынаарга, ооң тынган агаарында беш катап хөй этанол бар болган.
Аар кемдээшкиннер алган өөреникчи суурда угбалары-биле чурттап турар, а авазы амгы үеде республикадан дашкаар ажылдап турар. Ада-иезинге хамаарыштыр база административтиг хемчеглерни онаар.
Регионда өлүмнүг орук озал-ондактарының, өлүрүүшкүннерниң болгаш кем-херек үүлгедиишкиннериниң хөй кезии арагадан, тодаргайлаарга, ону ажыглап турары-биле болуп турар. Регионнуң эрге-чагыргазы ол айтырыгны шиитпирлээрде янзы-бүрү хемчеглерни чорудуп турар. Чижээ, арага аймаан садып-саарар үени кызыгаарлаан. Ынчалза-даа чиижең хамаатылар араганы хоойлуга удур бажыңнарже чедирип, садып турарлар.
Кызылда арагага хамаарыштыр хоойлунуң хажыдылгазынга удур хемчеглерни доктаамал эрттирип турар. Бо удаа спирттиг барааннарны социал четкилер таварыштыр чагыдылга-биле бажыңнарже чедирип, садып турар кижилерни тодараткан. 20 минутаның дургузунда араганы эккеп бээр болган.
«Сөөлгү үеде социал четкилерде эзиртир суксуннарны бажыңга чедирери-биле хоойлуга удур саткан таварылгалар көвүдээн. Бистиң Административтиг кем-херек үүлгедиишкиннериниң кодекизи езугаар 2 муң рубль чедир торгаал көрдүнген. Бо чылдың бирги кварталында 130 ажыг хамаатыны ындыг үүлгедиг дээш буруудаткан. Ниитизи-биле ол-ла үениң дургузунда Иштики херектер яамызы хоойлуга удур садып турган 12 тонна ажыг араганы хавырган” — деп, Тываның коррупцияга удур болгаш экономиктиг айыыл чок чорук эргелелиниң начальнигиниң хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Каңдемир Моңгуш илеткээн.
Канчап-даа кээрге, курьерде арага садар кандыг-даа чөпшээрел чок болганда, кандыг шынарлыг бараан садып ап турарын кым-даа билбес. Ынчангаш шынар чок суксундан хораннангаш, амы-тынындан чарлырының айыылы бар.
Шупту чедирилге дугаарлары социал четкилерде хостуг бар болганда, ындыг чарлалдарны корум-чурум камгалаар органнар база хайгаарап турар. Ажыг суксуннарның чедирилгези-биле демиселге дузалажыксап турар болзуңарза, ИХЯ-ның кайы-даа кезээнче хүндүс-даа, дүне-даа долгап болур. Ол дээрге айыыл-халапты баш удур чайладырынга киирген үлүг-хууңар болур.
Олча ОНДАР.
Күрүнениң автоинспекциязының парлалга албанының чуруу.
“Шын” №19 2025 чылдың май 22