«Ногаан Россия» ниити-российжи экологтуг шимчээшкинни база «Арга-арыгны кадагалаар бис» деп бүгү российжи акцияны деткиир сорулга-биле сентябрь айда Тыва Республикага бөлүк хемчеглерни эрттирер.
Сентябрь 3-тен 24-ке чедир бүгү республиканыӊ девискээринге неделя санында «Ногаан Россия» деп субботник болур.
Республиканыӊ Арга-арыг ажыл-агыйыныӊ яамызы бо айда 92 муӊ чаш ыяшты тарып олуртур. 52 муӊ хадың- ны – Кызылдыӊ, 8 муӊ хадыӊны – Балгазынныӊ, 20 муӊ шетти – Таӊдыныӊ, 8 муӊ хадыӊны Тес-Хемниӊ арга-арыг ажыл-агыйларынга тарып олуртур.
Бойдус камгалаар сорулгалыг акцияга хоорай, кожуун, суур чурттакчыларыныӊ хөйү-биле киржири дээрге төрээн республиказыныӊ каас-чараш бойдузун камгалаар, ону чаагайжыдар талазы-биле чорук-херекке буянныг үлүг-хуузун кииргени болур.
Бок арыглаарынга төлептиг санал болгаш төлевилел
Шил, пластик, саазын, лааза, үрелик техника, мобильдиг телефоннарныӊ үрелик удазыннары, эрги эт-сеп, эрги идик-хеп дээш кижилерниӊ херекчок дээш үндүр октаар бок-сүрээзин бирден бирээ чокка санаары безин шүүттүг апарган. Ынчангаш хоорай, суур чурттакчыларыныӊ бок-сүрээзин, тодаргайлаарга, кадыг коммуналдыг бокту арыглааш, ону катап ажыглаар кылдыр болбаазырадыр аргаларны чогаадып, төлевилелдерни, программаларны тургузуп турары билдингир.
Россияныӊ экология оператору «Ногаан шаӊнал – 2022» деп мөөрейни чарлаан. Аӊаа киржир күзелдиг хуу кижилерниӊ болгаш юридиктиг организацияларныӊ билдириишкиннерин сентябрь 30-ге чедир хүлээр.
– «Ногаан шаңнал» дыка херектиг чүүлдүг саналдарны, тергиин эки төлевилелдерни илередип тыварынга кончуг ажыктыг дээрзин эрткен чылын билген бис. Төрээн чериниӊ бойдузу дээш сагыш човап чоруур идепкейлиг улус боттарыныӊ ажыктыг солун үзел-бодалын ажыы-биле илередип болур. Экология ажылынга технологтуг болгаш чурагайлыг шиитпирни, аргаларны тып көөр дээш, бо чылын «Технологтуг болгаш чурагайлыг төлевилелдер» деп номинацияны немээн бис. Чаа-чаа кижилерниӊ мөөрейге киржип чедип келирин четтикпейн манап турар бис, а эрткен шилилгелерге киржип турган улусту база өөрүп уткуур бис – деп, «Россияныӊ экологтуг оператору» компанияныӊ чиӊгине директору Денис Бусцаев тайылбырлаан.
Мөөрей алды номинациялыг: «Хөй-ниитиниӊ төлевилелдери», «Корпоративтиг төлевилелдер», «Өөредилге төлевилелдери», «Чырыдыышкын төлевилели», Технологтуг болгаш чурагайлыг төлевилелдер», «Россияныӊ регионнары».
Төлевилел дугайында тодаргай медээни сайтыдан көрүп болур: https://award.reo.ru
«Ногаан шаӊнал – 2022» мөөрейинге киирген төлевилел бүрүзүн эксперттер хынап бээр. Россияныӊ экология неделеязынче чаладып болур. Төлевилелди улаштыр сайзырадыр кылдыр грант ойнадып алыр арга бар. Номинация бүрүзүнден үш-үш шилиндек төлевилелдерни Москва хоорайга баргаш, боттары мөөрейге киржир.
Балгазынныӊ арга-эзиминде
Балгазынныӊ арга-арыг ажыл-агыйыныӊ девискээринде кандыг үнүштер, чеже ыяштар барыл, үнүш өзүмелдериниӊ шынары болгаш байдалы кандыгыл деп айтырыгларны тодарадыр ажылды сөөлгү катап, чүгле 1987 чылда кылган.
«Рослесинфорг»,«Востсиблеспроект» албан черлериниӊ салбырыныӊ ажылдакчылары бо чайын күрүне даалгазы-биле Балгазынныӊ арга- эзимнеринде ыяш бүрүзүнүӊ хемчээлин, демдектерин, турар черин айыткан картографтыг медээлерни чыыр ажылды доозупкан.
Бойдусту болгаш бодуӊарны камнаӊар
Ырак-узак тайгалардан, арга-эзимнерден тооруктап, каттап чорааш, бойдус камгалаарыныӊ болгаш айыыл чок чоруктуӊ бөдүүн дүрүмнерин утпазы чугула.
«Тайгага кижилерниӊ чиде бээри, улустуӊ буруузу-биле өрт болур таварылгалар удаа-дараа болгулаар апарган. Хай-халап болдурбазы-биле, арга-эзим кирерде, айыыл чок чоруктуң дараазында дүрүмнерин сагыылыӊар:
- кымныӊ-биле кайнаар, кайы хире үе иштинде каттаар, тооруктаар деп турарыӊарны төрелдеринге, чоок кижилеринге чугаалап каар;
- өрт болгаш санитарлыг айыыл чок чоруктуӊ дүрүмнерин сагыыр;
- кайы таладан келгенин, кандыг черде турлаглап алганын тодарадып, ылап сактып, көрүп алыр.
- ижер суун, күш-хүнезинин ап алыр.
- аарып азы бертинген кижиге эмчилер кээринге чедир баштайгы дуза чедирип билир болур ужурлуг.
- барган черинде кожуун, суму чагыргазынга, чаӊгыс аай дежурный-диспетчер албанынга (ЕДДС) азы арга-арыг ажыл-агыйынга демдегледип алыр.
Демдегледири дээрге боттарын айыыл-халаптан камгалаарыныӊ аргазы-дыр. ЕДДС чаӊгыс аай «112» телефон дугаарынче долгааш, демдегледип ап болур.
«112» дугаарже долгаптарга, автоинформатор дарый дүрген дуза чедирер албаннарныӊ бирээзин шилип алырын сүмелээр. Ол медээни анаа дыӊнап алгаш, ЕДДС диспетчериниӊ харыылап кээрин манаӊар.
Ал-бодуӊарны болгаш бойдусту камгалаӊар» – деп, республиканыӊ Арга-арыг камгалаар яамызыныӊ сайыды Темир Сарыг-Хаа сүмелеп турар.
Р. Демчик.