Тыва кижиниң бирги байы — ажы-төлү,
Ийиги байы — мал-маганы,
Ушкү байы — эртем-билии.
Тывавыста үлегерлиг аныяк өг-бүлелер хөй. Оларның аразында Сүт-Хөл кожууннуң Суг-Аксы суурда кызымак, амыдыралчы аныяк өг-бүлелерниң бирээзи – Айдың Алдын-оолович биле Алдынай Санчатовна Саттар. Бо аныяк малчын өг-бүле чонунга ачы-дузазын көргүзүп, кожуунунуң сайзыралынче үлүг-хуузун киирип чоруурлар. Айдың Саттың азыраан чүгүрүк аъттары чарыштарга чаңгыс эвес удаа шаңналдыг черлерни алган.
Айдың Алдын-оолович өг-бүлезиниң быжыг туруштуг чөленгиижи. Ол 2008 чылда Кара-Чыраа ортумак школазын дооскаш, шериг хүлээлгезин эрттиргеш, Дамбаларның хеймер кызы Алдынай-биле өг-бүле тудуп чурттай бергеннер. Олар эп-найыралдыг, бот-боттарын деткижип, 3 чаптанчыг ажы-төлүн өстүрүп чоруурлар. Алдынай Санчатовна 2012 чылда Тываның күрүне университедин ийи дээди эртемниг дооскаш, шилип алган мергежилинге шынчы болуп, Тывавыстың төп эмнелгелеринге бухгалтер-финансист кылдыр үр үе дургузунда ажылдап келген. Амгы үеде Сүт-Хөл кожууннуң социал албан черинде башкарыкчы специалист.
Удавас Бүгү-делегейниң өг-бүле хүнүн демдеглээр болгай бис. Ынчангаш Саттарның өг-бүлезин номчукчуларга сонуургадыйн.
Аныяк малчыннар 2 кыстыг, 1 оолдуг. Улуу Диана 5 класс, ортун оглу Аймет 2 класс, хеймер кызы Саша уруглар сады барып турар. Диана ырлаарынга болгаш номчуттунарынга ынак, клазының эки өөреникчизи. Спорт-биле база өңнүк, хол бөмбүү, баскетбол ойнаарынга ынак. Диана авазының улуг дузалакчызы, бажың ажылын кылыр, аъш-чемни безин боду кылыр. Ортун оглу дыштаныр хүннерде мал-маган кадарарынга аажок ынак. Эр кижи кылыр ажылдарны шуптузун кылыр: ыяш чарар, суглаар. Аймет кожуун чергелиг хүрештерге киришкеш, шаңналдыг черлерни ап турар. Ачазының чассыг хеймер кызы бичии хирезинде угбазынга дузалажыр, ол чүнү кылыр, өттүнер.
Аныяк өг-бүлениң сонуургалдары хөй, ылаңгыя ажы-төлү-биле Тываның болгаш соңгаар хоорайларның чараш черлеринче барып, төөгүлүг черлер кезииринге ынак. Бо чылгы часкы дыштанылга үезинде Красноярск хоорайга дыштанып чорааннар.
Алдынай Санчатовна улуг уруун янзы-бүрү чем кылыр кылдыр өөредип турар. Эрткен дыштаныр хүннерде ижин-хырын аштап өөреткен. Келир үезинде боттарынга белен болзун дээш, хостуг үе тыптып келирге-ле, ажы-төлүнге билбес чүүлдерин өөредирин кызыдарлар.
Айдың Алдын-оолович биле Алдынай Санчатовна кайызының-даа ада-иези малчыннар чораан. «Шагдан тура ада-өгбелеривис амыдыралы мал-маган-биле тудуш чораан болгай. Амгы үеде мал-маган азыраары дыка ажыктыг деп санаар мен. Малывыстың сүдүнден ак чемнерни, эъдинден янзы-бүрү аъш-чемни болбаазырадып кылып чиир, кежинден алгы тоннар, чеңи-чоктарны даарап кедер бис. «Инектиг кижи – тодуг, хойлуг кижи – каас» деп өгбелеривис анаа эвес сөглеп чораан деп бодаар-дыр мен. Аныяк-өскеннерге мал азыраарын сүмелээр-дир мен» – деп, Алдынай Сат чугаалаар.
«Кижи болуру чажындан, аът болуру кулунундан» дээр болгай, ажы-төлдүң кижизидилгези ада-иезиниң үлегеринден дыка хамааржыр. Ынчангаш бо үлегерлиг өг-бүлени демдеглевес арга чок.
Орлана ДАРЖАЙ, ТывКУ-нуң студентизи.
«Шын» №35 2024 чылдың май 15